Tarqalgan joyi
|
Oziqlanishi
|
Uzunligi
|
O`ziga xos xususiyati
|
Ildam kaltakesak
|
O`rta Osiyoning cho`l va
tog`oldi mintaqalarida
|
Hasharotlar
|
15-20 sm
|
|
Gekkon
|
Eski imoratlar devorida
|
Hasharotlar
o`rgimchaklar
|
va
|
|
Tunda
chiqarishi
|
ovoz
|
Qum bo`g`ma ilon
|
Qizilqum, Ustryurt Amudaryo qumliklarida
|
va
|
Kaltakesaklar, kemiruvchilar,
qushlar
|
mayda
|
70 sm
|
Tirik tug`adi
|
Suv iloni
|
Suv havzalarida
|
Baliqlar va baqalar
|
|
|
Chipor ilon
|
Voalardagi jarliklarda, eski
binolar, molxona va xonadonlarda
|
Qushlar, ularning
jo`jalari, kemiruvchilar, kaltakesaklar
|
|
|
Kapcha ilon
|
O`zbekistonning janubida
|
Qurbaqa, kemiruvchilar, kaltakesak, ilonlar
|
170-200
sm
|
Xavf oldindan
sezishi, bo`ynini kengaytirishi, ilonlar bilan oziqlanishi,
zaharidan tibbiyotda foydalanadi
|
Kolvor ilon
|
Janubiy hududlarni tog`
tog` etaklarida
|
va
|
Qushlar, kemiruvchilar,
kaltakesak
|
120 sm
|
|
Charx ilon
|
O`rta Osiyoning janubi cho`llari va tog` etaklari
|
|
80-90 sm
|
Harakatlanganda tangachalarga tayanadi, tangachalarini
ishqalab ovoz chiqaradi
|
Qalqontumshuq ilon
|
Toshkent va Samarqandni tog` etaklarida, Mirzacho`l va Xorazm cho`llarida
|
|
|
Zahari odam tanasining shishirib,
tana haroratini ko`taradi
|
O`rta Osiyo cho`l toshbaqasi
|
Cho`l va adirlarda
|
O`simliklar maysalari,
bug`doy, beda maysalari
|
|
Qishki va yozgi
uyqusi bo`lishi
|
Botqoq toshbaqasi
|
Yevropani janubida
|
Suvdagi umurtqasizlar
|
|
Yaxshi suzadi,
sho`ng`iydi
|
Terili toshbaqa
|
Uzoq Sharq
|
|
|
Kosasini bo`lmasligi
|
Dengiz toshbaqasi
|
Tropik dengizlarda
|
|
|
Eng og`ir toshbaqa, ko`payish davri
quruqlikda
|
Nil timsohi
|
Tropik Afrikada
|
|
7 m
|
|
Alligatorlar
|
Amerikada
|
|
6,5 m
|
|
Gavial
|
Hindistonda
|
|
6,5 m
|
|
14
Zaharli ilonlar – qora ilon, ko`lvor ilon, kapcha ilon, charx ilon, qalqontumshuq ilon, korall aspidi
Zaharsiz ilonlar – qum bo`gma iloni, suv iloni, chipor iloni
Oyoqsiz sudralib yuruvchilar – barcha ilonlar, sariq ilon, urchuqsimon kaltakesak
Kelib chiqishi – 300 mln yil oldin qadimgi suvda hamda quruqlikda yashovchilardan kelib chiqqan
Qushlar sinfi
Ko`k kaptarning tuzilishi
|
Gavda tuzilishi – bosh, bo`yin, tana va oyoqlardan iborat. Tana shakli suyri
|
Faqat qushlar un xos xususiyatlar– tanasi pat bilan qoplangan, ko`krak toji mavjud, bitta olgan havosidan ikki marta foydalanishi, ilik suyagining mavjudligi. Tuxumining bosib yotishi, o`mrov suyagining uchining ayri bo`lishi, naysimon
suyaklarning ichida havo bo`lishi
|
Patlar (tuzilishiga ko`ra) – kontur patlar (vazifasiga qoplag`ich, qoqish, boshqarish, momiq pat) va parlar. Kontur pat yelpig`ich va o`zakdan iborat. 1-tartib qoqish patlari – panja suyaklaridan, 2-tartib qoqish patlari – bilak suyaklaridan
chiqadi
|
Skeleti – umurtqa pog`onasi, bosh qutisi, qanot, oyoq va ularning kamaridan iborat: umurtqa pog`onai – bo`yin, ko`krak, dumg`aza, dum qismlardan iborat; bo`yin egarsimon, yagona dumg`aza suyagi bel, dumg`aza, dum suyaklarini birikishidan hosil bo`ladi, ko`krak toj suyagi shakllangan; qanot– erkin suyaklar (1 ta yelka, 2 ta bilak, bir qancha panja suyaklari, 3 ta
barmoq) va yelka kamari (ko`krak-tirgak, o`mrov, kurak suyaklari); oyoq – erkin suyaklar (son, boldir, ilik, barmoq suyaklari) va kamari (3 juft chanoq)
|
Hazm qilish sistemasi – og`iz –halqum –qizilo`ngach – jig`ildon – oshqozon (bezli-muskulli)– ichak – kloaka.
|
Nafas olish sistemasi – o`pka va havo pufaklari(ichki organlar orasida joylashib, o`pka bilan bog`langan. 26 marta tinch, 40
marta uchganda
|
Qon aylanish sistemasi – yopiq 2 ta qon aylanish, yurak 4 kamerali. Katta qon aylanish doirasi Yurak chap qorinchasi– aorta – arteriya – kapillyarlar – vena – yurakning o`ng bo`lmachasi (venoz qon). Kichik qon aylanish doirasi yurak o`ng qorinchasi – o`pka arteriyasi – kepillyarlar – vena – yurakning chap bo`lmachasi (arterial qon). 165 arta tinch, 550 marta
uchganda yurak uradi
|
Nerv sistemasi– bosh miya (bosh miya yarimsharlari kuchli rivojlangan va bosh miya bo`limlari) va orqa miyadan iborat.
|
Ayirish sistemasi – 2 ta tasmasimon buyraklar – 2 ta siydik yo`li – kloaka
|
Sezgi organlari – ko`zi yaxshi ko`radi, yaxshi eshitadi, hidni yaxshi ajrata olmaydi.
|
Ko`payishi va rivojlanishi – urug`lanish ichki.
|
Kelib chiqishi - qadimgi sudralib yuruvchilarda kelib chiqqan, ajdodi prtoavis (toj suyagi rivojlangan). Eng qadimgi qush – arxeopteriks (jag`lari, tishlari, 20 umurtqadan iborat dumi sudralib yuruvchilarga; patlarim oldingioyoqlarning qanotga
aylangan qushlarga o`xshash
|
Juft hosil qilishiga ko`ra qushlar
|
Vaqtinchalik
Chumchuqsimonlar, musichalar
|
Bir mavsum
Tovuqsimonlar
|
Uzoq vaqt
Yirtqich qushlar, yirik qushlar, qarqaralar
|
Mavsumiy o`zgarishlarga qarab qushlar
O`troq
Doim bir joyda yashaydi. Chittak, musicha, ko`k kaptar, kaklik, so`fito`rg`ay, qirg`ovul, chumchuq, mayna
Ko`chib yuruvchi
Yil fasliga binoan joyini o`zgartiradi, ya’ni qor kam, oziq mo`lroq joylarga uchadi. Go`ngqarg`a, olaqarg`a, zog`cha
Uchib ketuvchi
Sovuq yoki mo`tadil iqlimli joylardan issiq joylarga uchib ketadi. Qaldirg`och, bulbul, zarg`aldoq, laylak, o`rdak, go`z, oqqush
Ayrim qushlarni qishlash joylari
Qush nomi
|
Qishlash joyi
|
O`rta Osiyo laylaklari
|
Shimoliy Hindiston
|
Yevropa laylaklari
|
Janubiy-sharqiy tropik Afrika
|
Bulbullar
|
Tropik Afrikada
|
Qaldirg`ochlar
|
Afrika va Hindistonda
|
Go`ngqarg`a
|
O`rta Osiyoda
|
Yovvoyi o`rdak
|
Osiyoni janubi, Shimoliy Afrika, Markaziy Amerika va janubiy hududlarimizda
|
Ko`k g`oz
|
Yevropa, Shimoliy Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo va O`rta Osiyoda
|
Oq laylak
|
Afrikaning markaziy va janubiy qismi, Markaziy Amerika va Janubiy Osiyo
|
Qora kalxat
|
Markaziy Afrika va Janubiy Osiyo
|
Qushlarni mo`ljal olishi – quyosh, yulduz va yerni magnit maydoniga qarab
Qushlarni o`z vataniga uchib ketishiga sabab – ko`payish instinkti turtki bo`ladi
Qushlarni qishlash joyiga uchib ketishi sabab – kunlarni qisqarish va oziqni kamayishi
Hayot kechiradigan joyiga ko`ra
|
Voha qushlari
|
Cho`l qushlari
|
Suv qushlari
|
Sohil qushlari
|
-Chumchuqsimonlar
-Kaptarsimonlar
|
-Tuyaqushlar
-Tuvaloqlar
|
-G`ozsimonlar
-Pingvinlar
|
-laylaklar
|
Qushlarni ba’zi turkumlari haqida qisqacha ma’lumot
Turkum nomi
|
Tavsifi
|
Vakillari
|
Chumchuqsimonlar
|
Har xil tuzilgan, mayda qushlar bo`lib murakkab uya qaradi
|
Chug`urchuq, vyurok, bakka, qaldirg`och, zog`cha, qarg`a, chittak, chumchuq,
go`ngqarg`a, bulbul
|
Kaptarsimonlar
|
Ularni tumshuqlari bug`doy, arpa, yovvoyi o`simliklar va ularni urug`larini yeyishga moslashgan bo`lib, ular yiliga bir necha marta bola ochadi, masalan kaptarlar 3 marta,
musichalar esa 5 marta
|
Musicha, kaptar
|
Tuyaqushlar
|
To`sh toji, pat yelpig`ichi yo`q, keyingi oyoqlari
uzun va kuchli rivojlangan bo`yni uzun bo`ladi
|
Emu, nandu, Afrika tuyaqushi, kazuar, kivi
|
Tuvaloqlar
|
Yirik, pati yer rangida, oyoqlari baquvvat tez
yuguradi
|
Yorg`a tuvaloq
|
G`ozsimonlar
|
Oyoqlari biroz orqaroqda joylashgan va barmoqlari orasida suzgich parda tortilgan, tumshug`ini uchi kengaygan. Ular g`ozlar,
oqqushlar, o`rdaklar oilasiga bo`linadi
|
g`oz, o`rdak, oqqush, suqsun, churrak
|
Pingvinlar
|
Qanoti kalta va ingichka, oyoqlari tanasini
keyingi qismiga birikkan bo`lib, shuning hisobiga yerda tik harakatlanadi
|
Imperator pingvini
|
Laylaksimonlar
|
Oyoqlari va tumshug`i uzun
|
Oq laylak, qora laylak
|
Do'stlaringiz bilan baham: |