Sinf: VI 68 dars Sana: Fan: Matematika. Mavzu: Oddiy kasrlarni va aralash sonlarni ko’paytirish. Darsning maqsadi

3.Yangi mavzuni bayon qilish.

Aziz o`quvchilar siz bilan bugungi darsimizda nisbat tushunchasini o`tamiz.

Bir son ikkinchi sondan necha marta kattaligini yoki bir son ikkinchisining qanday qismini tashkil etishini bilish uchun birinchi sonni ikkinchisiga bo`lish kerakligini bilasiz.

Masalan: 36 : 4 = 9 tenglik 36 soni 9 dan 4 marta kattaligini bildiradi.

36 : 9 bo`linmani 36 va 9 sonlarining nisbati yoki 36 ning 9 ga nisbati ham deyiladi. Bunda 36 va 9 sonlari nisbatning hadlari deyiladi.

Umuman, k va n noldan farqli sonlar bo`lsa, k:n bo`linma nisbat, k va n sonlar nisbatning hadlari deyiladi.

Nisbat k : n = q yoki  kabi yoziladi. Bu yozuvda k – nisbatning oldingi hadi, n – nisbatning keying hadi, q – nisbat.

Nisbat quyidagi xossalarga ega: 1) Nisbatning ikkala hadi noldan farqli ayni bir xil p songa ko`paytirilsa(yoki bo`linsa), nisbat o`zgarmaydi.

k: n = (k p) : (n p) yoki 

2) Oldingi had keying had bilan nisbatning ko`paytmasiga teng.

k = n q

3) Keyingi had oldingi handing nisbatga bo`linmasiga teng

.

Nisbat - bir son ikkinchi sondan necha marta kattaligini yoki bir son ikkinchisining qanday qismini tashkil etishini bildiradi.

Ikki nisbatning tengligi proporsiya deyiladi.

a : b = c : d a va d hadlar proporsiyaning chetki hadlari, b va c hadlar proporsiyaning o`rta hadlari deyiladi.