Sinf Darsning mavzusi: Biomolekulalar Darsning maqsadi

Yangi mavzuni tushuntirish:
Botanika darsligidan “Urug’larning tarkibi”, zoologiya darsligidan “Hayvonlarning hujayraviy tuzilishi”, odam va uning salomatligi darsligidan “Suyaklarning tarkibi va yoshga bog’liq xususiyatlari” mavzulari orqali o’quvchilarda shakllantirilgan kompetensiyalar savol-javob sinf xonasidagi ko’rgazmalar, tarqatma materiallar orqali, qayta tiklanadi)
Tirik organizmlar hujayrasining o’rtacha 20-30% ini organic birikmalar tashkil qiladi.Bunday moddalar biomolekulalar deyiladi. Kichik molekulali oddiy organik molekulalar monomerlar deyiladi. Ko’p sonli monomerlar bir-biri bilan qo’shilib, juda katta molekulalarni hosil qiladi. Ular makromolekula yoki polimerlar deyiladi. Barcha tirik organizmlar tarkibida asosan to’rt xil makromolekulali organic birikmalar: uglevod, oqsil, nuklein kislota, lipidlar uchraydi.
Bulardan oqsil, nuklein kislota va uglevodlar biopolimerlar deb ataladi. Chunki ular bir –biriga o’xshash tuzilishga ega bo’lgan monomerlardan ya’ni, aminokislota (oqsil), nukleotid(nuklein kislota) va monosaxarid(uglevod)lardan iboratdir. Lipidlar bunga kirmaydi.
Biopolimerlar tirik organizmlarda turli xil funksiyani bajaradi. Ularni uchta guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruh: tuzilmalar hosil qiluvchi biopolimerlar(polisaxaridlar, ayrim oqsillar)
Ikkinchi guruh: katalizatorlik va tashish vazifasini bajaruvchi biopolimerlar (oqsillar)
Uchinchi guruh: axborot saqlovchi information polimerlar bo’lib, nuklein kislotalardan tashil topgan.
Bulardan eng muhimlari oqsillar va nuklein kislotalardir.
Uglevodlar va lipidlar hujayrani energiya bilan ta’minlovchi biomolekulalar hisoblanadi. Shu bilan birga hujayralarda bir qator kichik molekulali organic moddalar – gormonlar, pigment, shakar, aminokislota, nukleotid va boshqalar uchraydi.
Turli tipdagi hujayralar har xil miqdordagi organic birikmalarni saqlaydi. Masalan, o’simlik hujayralarida uglevod ko’p bo’ladi, hayvon organizmida aksincha oqsil ko’p bo’ladi. Hujayraning qaysi tipga mansubligidan qat’iy nazar undagi organic moddalar o’xshash vazifalarni bajaradi. (O’quvchilarga o’simlik urug’lari, hayvon muskuli, suyaklari tarkibi orqali organic moddalar tushuntiriladi)