Ўсимликларда нафас олиш

3. МИНЕРАЛ ЭЛЕМЕНТЛАРНИНГ ФИЗИОЛОГИК АҲАМИЯТИ.

АЗОТ

• Азот ўсимликлар ҳаёти учун энг керакли элементдир. У ҳаётий муҳим бирикмалар - оқсиллар, ферментлар, нуклеин кислоталар ва бошқа бир қатор бирикмалар таркибига киради.
• Азот ўсимликлар қуруқ оғирлигининг 1-3% ни ташкил этади. Табиатдаги асосий азот манбаси атмосфера таркибида бўлиб, унинг умумий миқдори 75,6% ташкил этади. Бир квадрат метр ер устида 8 тоннагача азот бор. Лекин яшил ўсимликлар атмосфера таркибидаги молекуляр азотни бевосита ўзлаштиролмайди.
• Табиатда молекуляр азотни аммиаккача қайтарувчи кўпгина организмлар ( микроорганизмлар ва айрим сув ўтлари) мавжуд. Булар азот ўзлаштирувчи ёки азотофиксаторлар деб аталади. Азот ўзлаштирувчи микроорганизмлар икки гуруҳга бўлинади: 1) эркин яшовчи азотофиксаторлар (анаэроб ва аэроб азотофиксаторлар); 2) ўсимликлар билан симбиоз ҳолида яшовчи азотофиксаторлар (туганак бактериялари).

ФОСФОР

• Ўсимликлар учун фосфорнинг аҳамияти ниҳоятда катта, лекин тупроқда унинг ўзлаштириладиган шакллари жуда кам.
• Фосфорнинг нуклеин кислоталар (РНК, ДНК), нуклеопротеидлар ва мембраналарнинг асосини ташкил этувчи липидларнинг таркибига кириши ҳам унинг жуда катта физиологик аҳамиятга эга эканлигини кўрсатади. Айниқса коферментлар ва дегидрогеназа ферментлари (НАД, НАДФ, НАДФН2) таркибида ўсимликларнинг фотосинтези ва нафас олиш жараёнларида иштироки, унинг ўсимликлар ҳаётида аҳамияти катта эканлигини билдиради.
• Умуман ўсимликлардаги метаболитик жараёнларнинг жуда кўп реакциялари фосфорга боғлиқ. Унинг ўрнини бошқа биронта элемент алмаштиролмайди.

КАЛИЙ

• Калий ўсимликлар учун зарур металлар гуруҳига киради. Ўсимликлар танасида, уларнинг қуруқ оғирлигига нисбатан 0,5-1,2% бўлади. Тўқималарда калий бошқа катионларга нисбатан анча кўп.
• Калийнинг умумий миқдори тупроқда ҳам бошқа элементларга нисбатан кўп. Масалан, фосфорга нисбатан 8-40 ва азотга нисбатан 5-50 марта кўп бўлади.
• Калий катионлари цитоплазманинг кимёвий-коллоид хусусиятини ошириб, хужайранинг тургор холатини белгилайди ва шунга кўра органик ва анорганик ионларни ўсимлик танасидаги харакатини белгилаб беради.
• Ҳозирги вақтда 60 га яқин фермент калий иштирокида активлашиши аниқланган.