Ўсимликлар морфологияси ва

172
-раем.
Ёввойи бодринг: 
1
 — гули ва ёш меваси, 
2 —
 уруғ бандидан
узилиб, уругини отиб юбораётган меваси.
кистонда сабзавот экинлари экиладиган майдонларда до­
имо учрайдиган лайлак тумшуқ (Erodium cicutarium) д е­
ган бегона ўтнинг меваси бешта ёнғоқчадан иборат. 
Ёнғоқчаларнинг пастки томонидаги учида тукли алоҳида 
тумшуқчаси орқага қайрилган, юқори томонида эса узун 
қилтиқли ўсимталари бўлади. Бу ўсимталар мева етилгун- 
ча марказий устунчага қўшилган бўлиб, мева етилгандан 
кейин устунчадан ажралади. Мевалари қуриганда пармага 
ўхшаган қилтиқчаларни, нам ерни ўзидан-ўзи қазиб ки­
риб кетади.
Аллохор ўсимликларнинг мева ва уруғлари асосан тўрт 
хил йўл билан: анемахор (юнон. анемос — шамол), зоохор 
(юнон. зоон — ҳайвон), гидрохор (юнон. гидро — сув) ва 
антропохор (юнон. антропос — одам) ёрдамида тарқалади.
Анемохор ўсимликлар табиатда жуда кўп тарқалган. 
Уларнинг мева ва уруғларини шамол ёрдамида тарқали- 
шига баъзи мослашмалари “кўпакча” “қанотча” , “пара-

---

\1Ъ-расм.
Қанотсимон ўсиқли (1—5) мевалар: / — қайин;
2 —
 қайрағоч; 
3 —
 заранг; 
4 —
 айлант (сассиқ дарахт); 
5 —
 шумтол;
6 —
 қарағайнинг қанотли уруғи.
шют” ёрдам беради. Бундай мослашмалар (тол, терак, қай- 
рағоч, шумтол, заранг, саксовул, жузғ>н қоқиўт, аристид, 
седин) каби ўсимликларда учрайди. Мослашмалар уруғ ва 
меваларнинг ҳавода шамол билан тарқалишини осонлаш- 
тиради (173—174-расмлар). Баъзи ўсимликлар (орхидея- 
гуддошлар, қичитқидошлар, шумғиягулдошлар)нингуруғ- 
лари жуда майда ва енгилки, улар ҳавода шамол воситаси­
да узоқ масофаларга тарқалади.
Ўрта Осиё чўлларида ўсадиган баъзи ўсимликларнинг 
меваси пишгандан кейин ер ости қисмидан узилади. Чўлда