Ўсимликлар морфологияси ва

102
-р а е м .
Заъфар (Crocus)HHHr
тугунак пиёзи: 
1 —
 умумий
куриниши; 
2 , 3 —
 тугунакпиёзи.

---

103
-расм.
К ў п й и л л и к ў с и м л и к л а р н и н г к а у д е к с и : 
1, 2 —
бўтакўз 
(C en tau rea scabiosa), (1 — гуллаган ўси м лик каудекси , 
2 —
қариган
ўсим ликда п ар ти к у л яц и ян и н г бо ш лан и ш и ); 
3 —
С ебарга (Trifolium
rn o n ta n u m ); 
4 —
ф е р у л а (F e r u la s o n g o r ic a ); 5 — л ю п и н (L u p in u s
polyphyllus); гп — гуллаган новда асоси; к — янгитдан ҳосил бўлган
куртаклар.
rosla, Sedum, Aloe, Yasteria, Agave) мисол бўлади. Улар­
нинг барглари ўз функцияси (фотосинтез)ни сақлаган 
ҳолда, сувни тўплайдиган кучли паренхимага эгадирлар.
Куртакнинг суккулент органга айланишини маданий 
карам ўсимлигида кўриш мумкин. Унинг учки куртаги 
кучли равишда катталашиб бош ўрайди. Барглари хлороп- 
ластларга деярли эга этдор, сув ва озиқ моддаларни кўплаб 
тўплайди. Қишлаб чиққандан сўнг (сунъий шароитда) ка-

---

рамнинг ўша учки куртаги ўсади ва 
гул берувчи новдани ҳосил қилади, 
барглари нобуд бўлади.
Пояли суккулентларга кактуслар 
ва сутламадошлар оиласининг вакил- 
ларини мисол келтириш мумкин.
Бундай ўсимликларда поя шакли 
ўзгариб суккулент органга айланади.
Шунинг учун кўпинча барглар йўқо- 
либ кетади ёки метаморфозга учрай­
ди. Сувли поя икки хил вазифани ба­
жаришга мослашади, яъни ҳам сув­
ни ғам л ай д и , ҳам а с с и м и л я ц и я
жараёнини амалга оширади. Маса­
лан, қизил шўра (104-расм).
Ер устки новдаларнинг бошқа шакл 
ўзгаришлари. 
Ўсимликларда учрайди­
ган тиканлар келиб чиқишига кўра 
икки хил бўлиши мумкин. Кактус - 
ларнинг ва зирк дарахтининг тикан- 
лари баргнинг шакл ўзгаришларига 
киради (105-расм). Кўп ўсимликлар- 
нинг, масалан ёввойи олма ва нок- 
ларнинг, дўлана ва гледичиянинг 
тиканлари поянинг шакл ўзгаришидан ҳосил бўлган. Ҳар 
қандай ти кан л ар н и н г ҳосил бўлиш ига асосий сабаб 
намликнинг бутунлай ёки қисман етишмаслигидадир. Бун­
дан ташқари улар ҳимоя вазифасини ҳам бажаради.
Баъзи ўсимликларнинг пояси ёки бутун новдаси мета­
морфозга учраб баргсимон тузилишга эга бўлган филлок- 
ладий ёки кладодийга (юн. филлон — барг; кладос — шох­
ча) айланади. Буларга мисол кдлиб иглица (Ruscus) тур- 
кумини олиш мумкин (106-расм). Уларнинг новдасидаги 
тикан — шакли ўзгарган баргдир. Унинг ранги яшил бўлиб 
фотосинтез шу ерда содир бўлади. Унинг устида гуллар 
шаклланади. Одатдаги баргларда бу ҳол ҳеч қачон учра- 
майди. Ўзининг ҳақиқий барглари эса энг учки қисмида 
тикан ёки тангачага айланган бўлади.
Илашиб ўсувчи ўсимликларда уларнинг барги ёки по­
яси гажакларга айланиши мумкин. Бундай ўсимликлар-

---