Sifatlarning yasalishi: affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan sifat yasash Reja

Sifatlarning yasalishi: affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan sifat yasash


Reja:
1. Affiksatsiya usuli.
2. Kompozitsiya usuli.
3. Semantik usul.

Sifatlar asosan, affiksatsiya va kompozitsiya usullari bilan yasaladi.

1-§.Affiksatsiya usuli. So‘zning o‘zak yoki negiziga sifat yasovchi qo‘shimchalar qo‘shish orqali narsaning belgisini bildiradigan yangi so‘zlar yasash usulidir. Sifat yasovchi qo‘shimchalar o‘zakka qo‘shilib kelish o‘rniga ko‘ra ort va old yasovchilarga bo‘linadi. Bu yasovchilar ko‘pincha ot yoki fe’l asosli o‘zak va negizlardan sifat yasaydi.
1. Otdan sifat yasovchi affikslar:
- li: ot asosdan anglashilgan narsaga egalik belgisini anglatadi: miltiqli, uchli, kuchli, sutli; ba’zan bu affiks fe’lning harakat nomi shaklidan: yeyishli, o‘tirishli hamda sifatdosh shaklidan ham sifat yasaydi: tushunarli, qiziqarli.
- siz: asosdan anglashilgan narsaga ega emaslik belgisini anglatadi: sutsiz, suvsiz, kuchsiz.
be-: bu qo‘shimcha - siz affiksining sinonimidir: beminnat, betinim, beparvo, beg‘am.
no-: ot va sifat turkumiga mansub so‘zlardan sifat yasaydi: noumid, noiloj, noo‘rin, noto‘g‘ri, nomunosib, noma’qul.
- chan: asosdan anglashilgan xususiyatga moyillik belgisini ifodalovchi sifat yasaydi: ishchan, uyatchan , sinovchan, ta’sirchan.
- chil: asosdan anglashilgan narsa belgisini ifodalaydi: dardchil, izchil, epchil.
- iy\-viy: asosdan anglashilgan narsaga oidlik, tegishlilik belgisiga ega sifat yasaydi: tarbiyaviy, ommaviy, oilaviy, g‘oyaviy. Mazkur affiks bilan birga arab tilidan kirib kelgan lug‘aviy, maishiy, jinoiy, jiddiy, madaniy kabi so‘zlar o‘zbek tilida ma’noli qismlarga ajralmaydi. Shu bois ular tub so‘z hisoblanadi.
- gi, -ki, -qi: asosdan anglashilgan narsaning payt va o‘ringa ko‘ra belgisini ifodalaydi: yozgi, qishki, kechki, ichki, tashqi.