Сиёсий жараёнларни моделлаштириш ва таҳлил

Расмийлаштириш – бу, объектнинг ички тузилмасини маълум ахборотли тузилма – шаклига ажратиш ва ўтказиш жараёнидир.

Ҳар қандай тизимни олдиндан расмийлаштирмай туриб, моделлаштиришни иложи йўқ. Моҳиятига кўра, расмийлаштириш – бу моделлаштириш жараёнини биринчи ва жуда ҳам муҳим босқичидир.

4. Моделлаштиришда фойдаланиладиган усул, иборалар ва сиёсий фанларда моделлаштиришнинг хусусиятлари.

Сиёсий жараёнлар тадқиқотида объект ва предметнинг вазифаси, мақсади, эмпирик маълумотлар, бошқа омиллар асосидаги турли моделлар қўлланилади. Аниқ сиёсий вазиятнинг тадқиқот объекти бўлиб, йирик социал гуруҳлар, сиёсий институтлар, сиёсий коммуникациялар, сиёсий етакчилар бўлиши мумкин. Объектларнинг ҳар бири ўзининг тадқиқот асослари ва моделлаштириш усулларини талаб этади.

Моделлаштиришнинг моҳияти – сиёсий фаоллиги мавжуд А объектни, В объект билан, яъни сунъий ташкил этилган А объектнинг ёки унинг энг муҳим томонларини такрорловчи, унинг модели, нусхаси билан алмаштиришдан иборатдир. Модель – объект ёки тузилманинг нусхаси, тизим, жараён ёки бир қатор воқеаларни ўзаро боғловчи тушунтириш ёки баён этиш демакдир.
Бирор тузилма, объект ёки жараённи моделлаштириш учун тенгламалар тузиш орқали шакллантирилади. Моделлар ичидаги алоқалар тизими ахборот оқимларини ажратиш схемасини тузиш «мета тил» ёрдамида, масалан, математик ёки мантиқий-семантик йўл билан ифода этилади. Тадқиқотнинг ҳар қандай муҳим вазифасини ҳал этиш учун объектнинг томонлари ва параметри ўзининг абстракт (мавҳум) кўринишини олади (агар математик моделлаштириш ҳақида гапирилганда, у аниқ математик ифодани беради).
Кўпинча, моделларни классификациялаш учун асос сифатида «тадқиқот тили» танлаб олинади ва у асосида шакллантирилади. Шундай қилиб, мазмунли ва шаклий моделларга ажратилади. Мазмунли моделлар функционал белгилари бўйича баён этилувчи, тушунтирувчи ва прогноз қилувчи моделларга бўлинади.
Сиёсатшунослик тадқиқотларида алоҳида ўринни гуманитар изланишларга қатъий шакл берувчи, табиий фанлар соҳасидаги изланишлар учун характерли бўлган шаклий математик моделлар эгаллайди. Математик моделларни шартли равишда ўзаро боғланган гуруҳларга ажратиш мумкин:
1) детерминант моделлар – ўрганилаётган тизимни хулқ-атворини (характерини) тенглама ва тенгсизликлар шаклида ифода этувчи;
2) оптимал (мўътадил) моделлар – маълум чеклашлар бўлган ҳолда максималлаштириш ёки минималлаштиришни таъминловчи мазмунини берувчи;