Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги

16.2. Sirtlarning yoyilmasi

Agar sirtlarni xamma nuqtalarini bir tekislikka joylashtirish mumkin bo‘lsa, bunday sirtlarni yoyiladigan sirtlar deyiladi. Sirtni tekislikka yoyilish natijasida xosil bo‘ladigan shaklga yoyilma deyiladi.
To‘g‘ri prizmaning yoyilmasini yasash. To‘g‘ri prizmaning yoyilmasi prizma tomonlarini ketma-ket tekislikka yoyishdan iborat. 16.6-shaklda N balandlikdagi oltiyoqli to‘g‘ri prizmaning yoyilmasi va prizma sirtiga tegishli A nuqtaning yoyilmadagi o‘rni ko‘rsatilgan.



16.6-shakl



16.7-shakl


To‘g‘ri piramidaning yoyilmasi 16.7-shaklda berilgan. Unda piramida qirralarining haqiqiy kattaliklari (S₂1₀) aniqlanib, piramida tomonlarining haqiqiy kattaliklari uchburchak shaklida tekislikka yoyilgan. Piramida sirtiga tegishli A nuqta kesuvchi tekislik yordamida aniqlangan.
To‘g‘ri doiraviy silindrning yoyilmasi 6.13-shaklda berilgan. Uning yon sirtining yoyilmasi uzunligi 2R va balandligi N ga teng bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat ekanligi chizmadan ko‘rinib turibdi.
To‘g‘ri doiraviy konusning yoyilmasi. Uning yon sirtining yoyilmasi radiusi R=L ga va burchagi  ga teng bo‘lgan doiraviy sektordan iborat (6.14-shakl).

6.13-shakl

6.14-shakl
Muammoli savollarning echimi

• 
  Har qanday murakkab shaklga ega bo‘lgan qurilma, buyumlarni yasashda avval ularning yoyilmalari bajariladi. Masalan, tunuka buyumlar, idishlar, rezervuarlar va x.k.
  

Mustahkamlash uchun savollar

1. 
   Sirtlarni to‘g‘ri chiziq bilan kesishinini aniqlash algoritmi qanday ifodalanadi?
   
2. 
   Egri sirtga urinma tekislik o‘tkazish qanday amalga oshiriladi?
   
3. 
   To‘g‘ri chiziqli sirtga urinma tekislik o‘tkazish uchun qanday amal bajariladi?
   
4. 
   Qanday sirtlarni aylanish sirtlari deyiladi?
   
5. 
   Konusni tekislik bilan kesishganda qanday tekis shakllar hosil bo‘ladi?
   
6. 
   YOyiladigan sirtlar deb qanday sirtlarga aytiladi?
   
7. 
   Prizmaning yoyilmasi nimalardan iborat bo‘ladi?
   
8. 
   Piramidaning yoyilmasi nimalardan iborat bo‘ladi?
   
9. 
   Konus yoyilmasida sektor burchagi  qanday aniqlanadi?
   
10. 
    Silindr yoyilmasida yn sirtining uzunligi qanday aniqlanadi?