Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил-йщллар институти

---

1 
7- LABORATORIYA MASHG’ULOTI 
REDUKTORNI YIG’ISH TEXNOLOGIK JARAYONINI O’RGANISH 
 
1.UMUMIY MA’LUMOTLAR 
 
1.1. Ishdan maqsad. 
Reduktorni yig’ish jarayoni bilan tanishish. 
1.2. Kerakli jihozlar va asboblar. 
1. Bir pog’onali reduktor. 
2. Shtangensirkul (bo’linish qiymati 0,1 mm). 
3. Yig’ish jarayonini bajarish uchun asboblar to’plami. 
4. Reduktorning yig’ma chizmasi. 
2. ISHI BAJARISH UCHUN KERAKLI MA’LUMOTLAR 
VA KO’RSATMALAR 
Mashina va mexanizmlarni yig’ish texnologik jarayoni, texnik talablarga 
to’laligicha javob beruvchi tayyor buyumlarni olish maqsadida, muayyan bir 
ketma-ketlikda detallarni biriktirish bo’yicha operatsiyalarning yig’indisini 
namoyon etadi. 
Har qanday yig’ilayotgan mashinaning birlamchi elementi bo’lib detal 
hisoblanadi. Hech qanday birikmasi bo’lmagan mashinaning qismi detal deb 
yuritiladi. 
Mashinaning boshqa elementlaridan alohida mustaqil ravishda yig’ilgan 
mashinaning tashkil etuvchi qismiga uzel deyiladi. Ular bir-birlari bilan birikuvchi 
detallar, payvandlash yoki boshqa biriktirish turlari orqali bog’langan bir qancha 
detallar yoki bir qancha oddiy poduzellardan tuzilgan bo’lishi mumkin. 
Yig’ish jarayoni boshlanishining asosiy elementi baza uzeli yoki baza detali 
deyiladi. Baza detali unga boshqa birikadigan detallar yoki uzellar xolatini 
aniqlaydi. 
Zamonaviy mashinasozlikda yig’ish uzelli va umumiy yig’ishga bo’linadi. 
Uzelli yig’ish deyilganda gruppali va gruppacha yig’ish ketma-ketligi, umumiy 
yig’ishda esa mahsulotni tayyor kurinishga yig’ib keltirishga tushuniladi. Uzelli va 
umumiy yig’ish texnologik sxemalar odatda aloxida tuziladi. Ularda uzel va 
buyumlarni butunicha komplektlash ketma-ketligi keltiriladi. Bunday yig’ishlar 
yig’ish chizmalari asosida o’tkaziladi. 
Har bir uzel uchun yig’ish texnologik jarayonining operatsion kartalarini 
to’ldirishdan tashqari, shuningdek yig’ish sxemasi xam tuziladi. Detal belgilari 
yig’ish sxemasida to’g’ri to’rt burchaklar bilan belgilanadi. Ularning yuqori 
qismida detalь yoki uzelning nomi, pastki qismida esa ularning miqdori yoki holat 
raqami ko’rsatiladi. Yig’ish sxemasida baza detali to’g’ri to’rt burchakdan 

---

2 
boshlanib, to’g’ri chiziq bilan davom etadi. Bu chiziqqa yig’ish ketma-ketligi mos 
ravishda yig’ilayotgan detallarning to’rt burchaklari qo’shiladi. Yig’ish sxemasi 
yig’ilgan uzelni (yoki yig’ilgan buyum) ifodalovchi to’g’ri to’rt burchak bilan 
tugallanadi. Kerakli paytlarda detal to’g’ri to’rt burchaklarini yig’ish chizig’i bilan 
biriktiruvchi chiziqlarda qo’shimcha texnik ko’rsatmalar tushiriladi. Misol o’ralsin, 
presslansin, muvozanatlansin, parmalansin, razverkalansin, birgalikda shiftlansin, 
kompensator moslansin va boshqalar (9.1-rasm).
Mashina detallari uzellarining va mexanizmlarining o’zaro joylashishi va 
aniqligi saqlanishi kerak. Yig’ish aniqligi kompensatorsiz va turli xil turdagi 
kompensatorlar yordamida bajarilishi mumkin. Kompensatorsiz detalni yig’ishda 
asosiy yuzalar qo’shimcha moslashlar va zo’rlashlarsiz o’sha xolatiga 
joylashtiriladi. Bunga detal o’lchamlari dopusklariga yuqori talalablar qo’yilganligi 
tufayli erishiladi. 
Kompensatorlarni qo’llash bilan ishlov berilgan detalning mexanik ishlov 
berishga dopusklar keng chegarada bo’lishi mumkin. Bu esa detallarni tayyorlash 
tannarxini pasaytiradi.