Технологик тизимларни тугри танлашда хом-ашё материаллари
таркиби билан курилмаларнинг тахникавий тузилишлари, детал ва узелларнинг
материаллари бир-бирининг богликлигига эътибор бериш керак.
Тажриба шуни курсатяптики, машина ва унинг механизмлари хизмат
вазифасини аник билмаслик ва урганмаслик уз навбатида мураккаблаштирилган
конструкция хамда уларнинг аниклигига ортикча талаб куйишга олиб келади.
Демак, машина ва унинг механизмларини тайёрлаш
хамда эксплуатация
килишда ортикча харажатлар сарфланади.
Шундай килиб, технологик жараён тахлили янги бунёд этилаётган
машинанинг хизмат вазифасини билиш ва аниклик нормаси хамда бикрликни
таъминлайдиган техникавий шартни ишлаб чикиш машина аниклиги билан
боглик булган асосий масалалардан бири хисобланади.
Машина худди бошка механизмлар каби уз хизмат вазифасини унинг
иши бажарувчи юзалари учун белгиланган допуск ва аникликда сурила олгунча
бажар олади. Бунда иш бажарувчи юзалар бошка юзаларга
нисбатан берилган
допуск чегарасида, геометрик шаклда ва тозаликда харакатланиши керак.
Юкорида санаб утилган хар бир курсаткич учун белгиланган допуск микдори
машина хизмат вазифасига боглик назарда тутилган допусклар оптимал
микдорини тайинлаш машинасозликнинг халк хужалигидаги ахамиятини
оширишда хамда машина аниклиги
муаммосини хал этишда мухим
масалалардан бири хисобланади.
Хакикатдан хам, юкорида санаб утилган параметрларга тегишли
допуск микдорини камайтириш, уз навбатида машинанинг хизмат вазифасини
тугри бажаришга олиб келади. Чунки ушбу параметрлар машина ёки унинг
механизмлари аниклигини тавсифлайди. Масалан, тишли узатмали редукторлар
аниклигини ошириш уз навбатида узатиш
нисбати огиш микдорини
камайтириб, ишнинг шовкинини ва фойдали иш коэффициентини оширади.
Автомобиль двигателларини тайёрлаш ва йигиш аниклигини ошириш ёкилги
хамда мойлаш сарфини кискартиради. Дастгохлар аниклигини ошириш эса
ишлов берилаётган занатовкалар аниклигини оширади ва йигиш учун
сарфланувчи харажатни камайтириб, дастгохнинг фойдаланиш коэффициентини
оширади.
Машина бирор ишни бажариши учун маълум тартибда харакат
килиши керак булади. Хар кандай машина ва механизмнинг харакати
инсоннинг
маълум ишни бажариш жараёнидаги харакатидан олинган. Масалан, тикув
машинасида бир чок тикиш керак булганда машина нинаси газламани тешиши
ва чок нина тагида колмаслиги учун унинг харакатда булиши ва тикилган
кийимнинг чоки нина тагидан чикиб, унинг урнига газламанинг тикилмаган ери
узлуксиз келиб туриши керак булади. Яна бир мисол автомат тукув дастгохини
олайлик, бу автоматда аркок ва танда иплари узаро тукилиб,
газлама хосил
булади; тукилган бу газлама доимо харакатда булиши шарт.
Юкорида
келтирилган
мисоллардан
икки
хил
махсулотнинг
бажарилишида ва хом ашё харакати билан машина харакати орасида ухшашлик
борлигини сезиш кийин эмас.
29