Shukurova H,Abduraxmonova D

Umumiy xulosa va takliflar 
Bolalar nutqini rivojlantirishning yuqori darajasiga quyidagilar evaziga 
erishish mumkin: tilning adabiy me'yorlari va qoidalaridan xabardorlik; o'z fikr-
mulohazalarini erkin bayon eta olish; muloqotga kira bilish, kattalar bilan 
tengdoshlar bilan muomala qila olish; suhbatdoshni tinglay bilish so'rash ya'ni 
savollarga to'g'ri javob berish; e'tirof bildirirsh, zarur bo'lganda tushuntirish, 
izohlash. Atrof muhitni o'rganishda tarbiyachi ishni shunday uyushtirsinki, bolalar 
shunchaki kuzatmasliklari, balki predmetlarni ularning qismlari, elementlarini 
ko'rib, jarayonlar hodisalarni idrok eta borib, ular to'g'risida ularning qismlari, 
elementlarini ko'rib jarayonlar, hodisalarni mulohaza yuritishlari ham lozim. 
Bunga erishish uchun o’quvchi oldiga qiyoslash, taqqoslash, ajratish, 
umumlashtirish, tahlil qilish va boshqa shu kabi usullardan foydalanish vazifasi 
qo'yiladi. Bolalar nutqini rivojlantirish samaradorligiga erishish uchun ularning 
bilim darajasi qiziqishi va shaxsiy qobilyati xususiyatlarini hisobga olish 
muhimdir. Shunday qilib, 7-14 
 
bolalar nutqini rejali tarzda rivojlantirish uchun 
avvalam bor ularni asosli ravishda tanlash, eng ahamiyatli so'zlarni ularning mavzu 

---

jihatdan xilma-xilligi, ya'ni sifat tarkibi, ma'nosi bo'yicha o'rganishni ta'minlash 
ham dolzarb masaladir. Yuqoridagilar asosida quyidagi xulosaga keldik: 
l.Boshlang'ich ta'lim tizimining eng muhim sohasi bo'lib barkamol avlod 
asosan, ana shu bo'g'inda shakllanadi. Shunga ko'ra, maktabgacha tarbiya 
yoshidagi bolalarni har tomonlama barkamol etib tarbiyalashda bog'lanishli nutqni 
rivojlantirish ham ta'limning eng muhim tarkibiy qismlaridan bo'lib hisoblanadi. 
Ta'lim sohasida bolalarning nutqini rivojlantirish borasida muhim tadqiqotlar olib 
borilgani holda ravon nutqni rivojlantirish, ayniqsa bu muammoning bolalarda eng 
samarali davr sanagan maktabgacha yoshdagi katta bolalarning ertak orqali ravon 
nutqini tarkib toptirish nazardan chetda qolgan. 
2.Bu muammoni ilmiy-pedagogik va amaliy jihatdan hal etishda uni dastlab 
to'g'ri rivojlantirish va maqsadga muvofiq tashkil etish, boshqalarning o'ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olish, bu borada ta'limning ilg'or-metodik usullarini tadbiq 
etish. 
3.Bolalarning ertak matnini qabul qilishda ravon nutqini rivojlantirishda 
umumiy masalalar bilan bir qatorida, ikkinchi darajali masalalarni ham ajratib olish 
va shu asosda uning asosiy yo'nalishlari hamda o'ziga xos xususiyatlarini ishlab 
chiqish va ilm-fan oldidagi muhim omil hisoblanadi. 
4.Kichik yoshdagi bolalarning ertak orqali o'rganishda nutqini rivojlantirish 
eng zamonaviy usullarni qo'llash, fikr va jonli so'z, ona tilining hissiy-estetik ma'no 
qirralarni anglab olish uchun go'zalligi, sofligi, boyligini his etish orqali amalga 
oshiriladi. Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda tadqiqot ishimizda maktabgacha 
yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga oid quyidagi masalalar hal etiladi. 
Obrazlilik, oddiylik, aniqlik bolalar nutq madaniyatini tarbiyalashning muhim 
omilidir. Ertaklarni qo'llash nutq faoliyatining turlari-gapirishni shakllantirishga 
katta imkon beradi. Bu esa nutqqa qarashli dialogik va monologik nutqlarni 
rivojlantiradi. Demak, ertakning badiiy ta'sirchanligi bolalarga ta'sir ko'rsatadi va 
ularning tasavvurida yorqin obrazlarni paydo qiladi. Bu esa o'z navbatida ravon 
nutqni rivojlantirishga yordam beradi.