Шу йилнинг 25-29 июль кунлари "Чорвок" оромгохида журналистларнинг ёзги мактаби машгулотлари утказилиб, унда гендер муносабатлари назарияси ва амалиётига багишланган семинар-тренинглар булганлиги хакида илгари хабар килган эдик

ЎЗБЕКИСТОН – ХИТОЙ: маданий алмашинув
Хитой мамлакати азалдан инсоният цивилизациясининг бешикларидан бири бўлган. Бу қўҳна замин бой ўтмишга, бетакрор маданият, ўлмас анъаналар, қадимий қадриятлар ва азалий урф одатларига эга бўлган ,,Мулки Чин'' кишиларни оҳанрабодек ўзига тортиб келган. Бу давлат билан алоқаларимиз узоқ ўтмишга бориб тақалади. Тарихда Хитой билан савдо-иқтисодий, илмий-маданий алоқалар минг йилликлар давомида узлуксиз ривожланган. Бунда икки халқ, икки ҳудуд ва икки маданиятни бирлаштирувчи ришта - Буюк Ипак Йўлининг аҳамияти беқиёсдир. Зеро, бу йўл орқали Ўрта Осиё халқлари Хитойнинг иқтисодиёти ва маданияти билан ошно бўлган. Чинликлар эса Ўрта Осиё халқларининг юқори даражада ривожланган маданиятини ўзлари учун кашф қилганлар. Ўзбекистон аҳолиси хитой шойисини қадрласа, у ерда Сўғдиёна гиламлари, жун газламалар, ҳунармандчилик буюмларига талаб катта эди. Хитойнинг қадимий Сиан, Дунхуан шаҳарлари Буюк Ипак Йўли орқали қўҳна Самарқанд ва Бухоро билан туташган. Асрлар давомида бу қадимий шаҳарлар орасида савдо ва тарихий-маданий алоқалар бардавом тараққий этиб келган.
Шу йилнинг 17 июль кунидан пойтахтимиздаги "Ҳамкорлик" марказида хитой тили курслари иш бошлади. Дарсларнинг қизиқарли ўтишида Тошкент давлат шарқшунослик институти Хитой тили бўлими талабалари яқиндан ёрдам беришмоқда. Марказга борганимда ажойиб бир тадбир устидан чиқиб қолдим. Ўзбекистонлик талабалар хитойлик талабаларга ўзбек миллий таомлари, кийимлари ва урф-одатлари билан таништираётган экан. Мен хитойлик талабалардан бирини суҳбатга чорладим:
- Hello! Do you speak English?
- Yes, a little.
- Introduce yourself, please.
- Me name is Shen Xu (Шен Сю). I am from China.
– Хитойдан Ўзбекистонга қанча талаба келди ва бу ташрифдан кўзланган мақсад?
– 19 нафар талаба келган. Асосий мақсад ўзбекистонлик талабаларга хитой тили ва ёзувидан дарс бериш ҳамда икки халқ маданиятини бойитиш, Хитой маданияти ва санъати билан таништиришдир. Хитойлик талабалар аллақачон баъзи бир ўзбекча ибораларни ўрганиб олишди.
– Ўзбекистон ноз-неъматларидан қайси бири сизга кўпроқ ёқди?
– Энг ёққани нон. Бу ерга келиб кўпроқ нон егим келди. Мен Шимолий хитойлик бўлганлигим учун нон ейишни хуш кўраман.
– Ўзбекистон нонлари Хитой нонига ўхшайдими?
– Ўхшамайди, анча фарқ бор.
– Паловимиз сизга ёқдими?
– Паловни қўлда ейишга ўрганмаганман. Лекин шунақа ейишни жуда хоҳлайман. Аммо буни кўрмаганман. Паловни қўлда қандай ейилади?
Шундан сўнг меҳмонларга ошни қўлда қандай ейилишни бир ўзбек йигити кўрсатиб берди. Хитойлик талабалар бу жараённи ҳайрат билан кузатишди.
– Миллий ширинликлар- пашмак, парварда ёқдими?
– Ҳа, ёқди.
– Хитой ширинликларига ўхшайдими?
– Ўхшаб кетадиган жиҳатлари бор.
– Ўзбек ва Хитой тўйлари ўртасида ўхшашликлар борми?
– Баъзи жойлари ўхшаб кетади. Хитойда қадимги ва замонавий тўйлари орасида анча фарқ бор. Даврлар ўтиши билан Хитой миллий тўйлари ўзгариб кетган. Лекин ҳозиргача ота-оналар тўйни ўтказишда бош-қош бўлишади. Хитой қизлари 24 ёшдан кейин турмушга чиқа бошлайди. Уларнинг ота-онаси (яъни қизларнинг) йигитларни бирма-бир синовдан ўтказишади ва мосига узатишади. Йигит ва қизлар қарама-қарши ота-оналар томонидан синовдан ўтказилади. Бизларда айниқса йигит ва қизнинг қайси буржда туғилиши катта аҳамиятга эга. Агарда буржлар бир-бирига тўғри келса, икки ёшнинг никоҳи бўлиб ўтади. Бунинг учун махсус мутахассис тайинланади ва у буржлар тўғри келишини аниқлаб беради (тўғри келиши ва тўғри келмаса қандай қийинчиликларга дуч келишини). Агар ҳаммаси жойида бўлса, куёв бўлмишнинг ота-онаси келин уйига совға-салом юборади. Кейин икки томон дўстларини чақириб зиёфат беришади. Келин ҳам янги хонадонга ўз сепи билан кириб келади. Ўзга уйга тушган келин таом ейишни бошламагунча, ҳеч ким овқатга қўл узатмай туради. Худди шунингдек, келин бошқалар таомланиб бўлгунларича қўлини овқатдан узмайди. Чунки бошқалар ҳам таомланиб олишлари керак-да. Куёв бола ҳамма ўртоқларига май қуйиб беради ва ҳамма охиригача кўтариб ичиши шартдир, ҳаттоки келин ҳам. Келин одатда ҳар доим қизил кўйлак кийиб юради ва махсус тайёрланган бош кийим билан куёв хонадонида хизмат қилади. Ўша ичимликни ичиб бўлгандан сўнг келин рақсга тушади ва рақси давомида бу бош кийими ерга тушиб кетмаслиги лозим. Бунинг ўзига хос маъноси бор, бироқ ҳозир ёдимга келмаяпти. Ва ерга майдаланган ерёнғоқ сепилади. Болаларинг кўп бўлсин, деган маънода. Тўйдан уч кун ўтгандан сўнг келин ўз ота-онасини кўргани ўз қизлик уйига боради. Сўнгра келинлик хонаданига қайтади.
– Хитойда фарзанд кўриш қонун билан чегараланган, яъни фақатгина битта фарзанд кўриш мумкин. Бу ҳол хитой болаларига қийинчилик туғдирмайдими? Уларнинг ҳаётлари зерикарли бўлиб қолмайдими?
– Хитой аҳолиси кундан-кунга кўпайиб бормоқда ва ҳукуматнинг бундан бошқа иложи йўқ. Лекин бир имтиёз бор: агар келин бўлмиш қиз оилада битта фарзанд бўлса ва ўз навбатида куёв ҳам ягона фарзанд бўлса, улар иккита фарзанд кўришлари мумкин. Оилада битта фарзанд бўлиш барибир зерикарли.
– Ўзбекистон ва Хитой маданиятларида ўхшаш жиҳатлар борми?
– Ўзбек халқи ҳам хитой сингари жуда меҳмондўст экан. Ўзбек қизлари Хитой қизларидек иболи, ҳаёли ва камтарин экан. Шу пайт бир ўзбек йигити: сўранг-чи, мен ойисига ёқармиканман? – деган эди ҳамма кулиб юборди.
У қиз мулойимлик билан:
– Жуда ёқтирса керак, деб қўйди. (Яна кулгу кўтарилди…)
– Турмуш қуришда йигит ва қиз мустақил ҳолда қарор қилишадими ёки ота-онаси топиб берадими?
– Ҳозирги ёшлар анча мустақил бўлиб қолгани учун бу нарсани одатда ўзлари ҳал қилишади.
– Ўзбекистонда сизни нима ҳайратга солди?
– Ош сузадиган лагани мени ҳайратга солди. Хитойда ҳам лаганлар кўп, лекин бунақасини ҳали учратмаган эдим.
- Ўзбек маданияти, санъати ва анъаналари сизга ёқдими?
Jiang Wei –Жианг Вей (ўзбекча исми Шаҳзод) –хитойлик талаба.
- Ҳа, менга ўзбек маданияти, санъати ва мусиқаси жуда ёқди. Айниқса, ўзбек миллий мусиқасининг оҳанги мени ўзига тортди. Бу мусиқаларни тинглаганимда ўзимни жуда енгил ҳис қилдим.
- Ўзбек ва Хитой миллий анъаналари бир-бирига нечоғлик яқин?
- Энг яқин томони ўзбеклар меҳмондўст халқ экан.
- Хитой талабалари ҳаёти ҳақида гапириб беринг.
- Кўриб турганингиздек. Биз жуда кўп вақтимизни ўқиш ва илм олишга сарфлаймиз. Мусиқа ва спорт билан шуғулланишга деярли вақт қолмайди.
- Нечта тилни биласиз?
- Хитой, инглиз, тибет ва чуонг (хитойнинг бир лаҳжаси)
- Хитойда талабаларнинг қанча қисми инглиз тилини билади?
- Хитойда деярли барча талабалар инглиз тилини ўрганишади. Улар 5-6 ёшдан бошлаб инглиз тилини ўргана бошлашади.
2-Суҳбатдош. Жиангсу провинцияси, Жанубий-Шарқий Университети талабаси Yu Qiang -У Ю Чианг:
- Сизнингча вақти келиб хитой тили дунёда 1-рақамли тилга айлана оладими?
-Бир нарса дейишим қийин. Шунга умид қиламан. Бунинг учун жаҳондаги кўпгина халқлар бу тилни ўрганиши лозим бўлади.
- Масалан, сизнинг олдингизга хитой тили ва ёзувидан мутлақо бехабар киши келиб бу тилни ўргат деса, сиз қандай йўл тутасиз?
- Хитой тили ва ёзуви қийин эканлигини ҳамма билади. Лекин шуниси аниқки, қунт билан ўрганилса, жуда тез ўрганиш мумкин. Доимий равишда такрорлаш энг етакчи омилдир.
- Келганингиздан бери бирор бир қизиқарли воқеа бўлдими?
- Ҳа, Ҳа, жуда кўп қизиқарли воқеалар бўлди. Дўстларим билан Тошкентдаги ресторанлардан бирига борганимизда, биз ўзбек таомлари билан таниш эмас эдик ва шунда биз қайси таомни танлашни билмай қолдик.
- Талабалар хитой тили ва ёзувини ўрганиб кета олармикинлар?
-Албатта, ўзбек талабалари жуда зеҳнли. Улар ўз устиларида кўпроқ ишламоқда ва қунт билан ўрганишмоқда. Ўйлайманки, бу интилишлар албатта ўз натижасини беради.
-Хитой иероглифлари тарихи ҳақида..
-Қадим замонлардан ҳозирги кунга қадар хитой иеороглифлари доимий равишда ўзгариб келган. Замон тараққий этиши билан иероглифларнинг қулай шакллари ишлаб чиқилган. Ҳар бир иероглифнинг ўз тарихи бор ва бу жуда-жуда қизиқ.
Шундан сўнг кўринишидан европалликка ўхшаб кетадиган бир қизни гапга тутдим:
-Introduce yourself, please.
-My name is Ashley Howard. I am from the USA. I study in China.
-Хитой тили ва ёзувини биласизми?
-Ҳа, бир оз. Лекин улар жуда қийин. Лекин мен астойидил ўрганишга ҳаракат қиляпман. Бунинг учун кўпроқ машқ қиляпман.
-Хитой тилини ўрганишни эндигина бошлаган талабаларга нима маслаҳат бера оласиз?
- Бунинг учун тинмай ўқиш ва ўрганиш лозим. Айниқса хитой тилида мулоқот қилиш катта фойда беради. Ҳар бир иероглифнинг ўзига хос хусусиятини ва маъносини англаб олиш лозим.
- Сиз нима деб ўйлайсиз, ўрта даражада ўрганиш учун қанча вақт кетади?
- Ҳаммада ҳар хил. Ўйлашимча, корейслар тезроқ ўрганса керак.
- Нечта тил биласиз?
- Ҳозирча 2 та инглиз ва хитой.
- Нима деб ўйлайсиз, инглиз тили осонми ёки хитой?
- Албатта менга она тилим осон туюлади. Рус тили ҳам анча қийин экан.
- Илгари Ўзбекистонда бўлганмисиз?
- Фақат Тошкентда. Жуда қисқа вақт.4 кунга холос.
- Сизга ўзбек санъати ёқдими?
- Ҳа, жуда. Ўзбекистон маданияти ва санъати ниҳоятда бой ва серқирра.
- Ўзбек миллий таомларидан тановвул қилдингизми?
- Ҳа, мен уларнинг бир қанчасидан тановвул қилиб кўрдим. Энг ёққани ош бўлди.
- Тилакларингиз…
Бутун дунё талабаларига бахт тилайман. Ўзбекистонлик талабалар тезроқ хитой тилини ўрганиб олишсин.
Сўнгра мен ўзбек талабаларини суҳбатга чорладим:
- Хитой тили ва ёзувини ўрганишда қайси томонлари сизда қийин кечаяпти?
ЎзДЖТУ талабаси Зилола Ҳакимова:
– Мен учун энг қийини талаффуздаги тон (овоз) бўлмоқда.
– Хитой тилида ўзбек тилига ўхшаш томонлар борми?
– Деярли йўқ. Мен Хитой тилини энди ўрганишни бошладим. Балки кейинчалик чиқиб қолар.
– Хитойликларнинг нимаси сизга ёқди?
– Кўзлари ёқди (кулди)
– Хитой ва ўзбек миллий либослари бир-бирига ўхшармикан?
– Албатта. Шарқ халқлари бўлгандан кейин ўхшаб кетади. Ҳар битта шарқона кийим бир-бирига ўхшайди.
– Битта иероглифни ўрганиш учун қанча вақт сарфлайсиз?
– Бу нарса ҳар битта одамнинг салоҳиятига боғлиқ. Битта иеоглифни узоғи билан ўн минутда ўрганаман.
– Хитой тилининг қийинчиликлари тўғрисида нима дея оласиз?
ЎзДЖТУ талабаси Феруза Аҳмедова:
– Хитой тилининг ўзига яраша қийинчиликлари бор экан. Жудаям қийин. Лекин ўрганиш ҳам қизиқ. Асосан иероглифларини ўрганиш жуда ҳам қийин. Фақатгина эслаб қолибгина ўрганиш мумкин экан. Иероглифлар шаклан бир-бирига жуда ҳам яқин. Шу жиҳатдан озгина мушкул. Бироқ ҳар бир иероглифнинг ўз тарихи бор. Бу жуда қизиқ.
– Сиз уларга ўзбек миллий кийимларини таништирдингиз. Уларнинг қизиққан томони нима бўлди?
– Уларга қизиқ томони шунда бўлдики, ўзбек миллий либосларининг ҳаммаси қўл меҳнати асосида тайёрланишига жуда ҳайратланишди ва қизиқиб ҳар хил саволлар беришди.
– Қандай саволлар?
– Масалан, битта кўйлакни тикиш учун қанча вақт кетиши тўғрисида ва мен бунга жуда кўп вақт кетишини айтдим. Уларнинг охирги хулосаси шу бўлдики, бу қўлда тикилган ўзбек миллий либослари ҳар қандай жиҳатдан юксак баҳоланади.
- Хитой тилини ўрганишда қандай қийинчиликлар бўлмоқда?
ЎЗДЖТУ талабаси Алла Ким:
- Жуда қийин ва даҳшатли
-Нимаси даҳшатли? Иероглифларими?
-Иероглифлари қийин, талаффузи ундан-да мушкул!
— Агар cиз чин дилдан ҳаракат қилсангиз, ўрганиб кетасиз.
— Албатта, агар инсон астойидил ҳаракат қилса, ҳар қандай тилни мукаммал ўрганиш мумкин.
— Хитой миллий маданиятининг қайси жихатлари сизга ёқди?
— Асосан миллий либослари. Бунда шарқона руҳ яққол сезилиб турибди.
Тил билган эл билади, дейдилар. Ишонамизки, ўзбек талабалари хитой тили ва ёзувини мукаммал ўрганиб олишади ва бу ҳол икки халқни бир-бирига янада яқинлашиши учун қилади.
,,Тил билиш инсон маданиятини белгилайди"
,,Хитой тили –Хитой Халқ Республикасининг расмий давлат тили. Шунингдек, Жанубий-Шарқий Осиёнинг бир қанча давлатларида ишлатилади. Сино-Тибет оиласига мансуб. БМТ нинг расмий 6 тилидан бири. Ёзуви иероглифлар асосида".