Shoyusupova nargiza turgunovna xolmurodov salimbek eshbekovich mehnat sotsiologiya

Ikkinchidan
, yashirin (xufiya) ish bilan bandlikning ko‘payishi, u ishchi 
kuchi va ishsizlarning sezilarli qismini ochiq mehnat bozoridan topib 
turadi. Ko‘pincha, yashirin ishsizlik to‘g‘ri yashirin ish bilan bandlikka 
aylanadi, bunda rasmiy ish bilan bandlik ko‘rsatkichi birmuncha pasayadi, 
ishsizlik ko‘rsatkichi esa birmuncha ko‘paymaydi.
Demak, yashirin ishsizlik va xufiya ish bilan bandlik — bu 
ishsizlikning haqiqiy darajasini buzib ko‘rsatadigan va ayni bir vaqtda, ish 
bilan bandlik va ishsizlik sohasidagi bo‘l g‘usi muammolarning yashirin 
potentsiali hisoblanadigan ikki kuchli omildan iboratdir. Ammo, bu 
omillar hozircha yashirin holatda bo‘lib, shu asnoda rasmiy ishsizlik 
darajasini ham etarlicha yuqori darajada saqlaydi. Bu narsa o‘z navbatida, 
ishsizlikning asosiy sabablaridan tashqari, iqtisodiyotda bir qator 
«an’anaviy» sabablarga ham bog‘liq bo‘ladi. Bu sabablarni ishsizlikning 
asosiy turlarini ko‘rib chiqishda tahlil qilish mumkin.
Yashirin ishsizlikni to‘liq bo‘lmagan ishsizlikdan va qisman ish bilan 
bandlikdan ajratish kerak. Qisman ish bilan bandlik tabiiy va xodim uchun 
ko‘p hollarda nufuzli ish bilan bandlik shakli hisoblanadi va keyinchalik, 
chamasi kengayib boradi. Qisman ish bilan bandlik yashirin ishsizlik 
shakli hisoblanmaydi, balki ish bilan bandlikni tashkil etishning tobora 
kengayib borayotgan shakllaridan biri hisoblanadi. To‘liq bo‘lmagan ish 
bilan bandlikka kelsak, xalqaro ta’rifga ko‘ra unga yollanma mehnat bilan 
shu g‘ullanuvchi barcha kishilar yoki korxonalarida ish bilan band b
o‘lgan kishilar kiradi, ular xoh ishlayotgan bo‘lsin yoki ishda 
qatnashmayotgan bo‘lsin, normativ ish vaqtidan kamroq ishlab, q
o‘shimcha ish qidirib, hisobot davrida unga kirishishga tayyor bo‘lgan 

---

111 
xodimlardir. Bu ta’rifdan kelib chiqishiga qaraganda, uch mezon mavjud b
o‘lib, ana shu mezonlar bo‘yicha xodimlar to‘liq bo‘lmagan ish bilan 
bandlik toifasiga kiritiladi: 1) normativ vaqtdan kamroq davom etadigan 
ish; 2) bunday ish bilan bandlikning majburiy xususiyati; 3) boshqa ish 
qidirish va unga kirishishga hozirlik. Xodimni to‘liq ish bilan band b
o‘lmaganlar toifasiga kiritish uchun, bu barcha uch mezon bir vaqtning
o‘zida bajarilishi kerak. Ishsiz yoki iqtisodiy jihatdan faol bo‘lmagan kishi 
to‘liq ish bilan band bo‘lmagan kishi deb hisoblanishi mumkin emas. 
Ma’lumki, «yashirin ishsizlik» tushunchasi «to‘liq bo‘lmagan ish bilan 
bandlik» tushunchasidan ancha kengroqdir, chunki uning uchun to‘liq b
o‘lmagan ish bilan bandlik ta’rifiga kiradigan barcha mezonlar majburan 
yashirin ishsizlik sifatida ta’riflanadigan holatda bo‘ladi. Boshqa 
mezonlarga kelganda, rasman «yashirin ishsiz» ishda standart ish vaqtida 
hozir bo‘ladi, ko‘pincha boshqa ish qidirmaydi va har gal ham boshqa 
ishga kirishishga tayyor bo‘lmaydi. U odatda, o‘zining ish o‘rnida normal 
ishlashga tayyordir.
To‘liq bo‘lmagan ish bilan bandlik va yashirin ishsizlik
o‘rtasidagi muhim tafovut shundan iboratki, birinchisi ish beruvchi uchun 
iqtisodiy yuk bo‘lmaydi, ish bilan bandlikning bu shakli uning uchun 
iqtisodiy jihatdan oqlangan va muayyan ma’noda e’tiborlidir. Demak, 
qisman ish bilan band xodim tepasida bevosita bo‘shatib yuborilishi xavf 
solib turmaydi, holbuki, yashirin ishsizlik o‘z mohiyatiga ko‘ra 
korxonaning mabla g‘iga qo‘shimcha yuk bo‘ladi va ish bilan bandlik 
nuqtai nazaridan ochiq ishsizlik arafasidir. Biroq to‘liq ish bilan band b
o‘lmagan kishi o‘zining mavjud ahvolidan rozi emas va ish qidiradi, u 
yuqoridagi ta’rifga binoan yashirin mehnat bozoridadir va demak, yashirin 
ishsiz hisoblanadi.