Shovqinning inson salomatligiga ta'siri reja

Havo transporti. Kup shaharlarda shovqin darajasining baland bulishiga xavo transportlarining aloxida ta'siri borligi qayd etilgan. Fukaro aviasiyasining parklari yildan yilga yangilanib turibdi, avialiniyalarda esa yangi turboreaktivli va turbovintli samolyotlar paydo buliyapti. Katta bulgan aerodrom va aeroportlar kurilmokda, eski aeroportlar va aerodromlar rekonstruksiya kilinmokda, yo'lovchi va yuk tashish yildan yilga ko'paymokda. Fuqaro aviatsiyasining aeroportlari aholi yashaydigan joylarda joylashgan, lekin uning havo yullari ko'p aholi yashaydigan shaharlar ustidan utadi.
Aviasiya shovqinlarning darajasi- parvoz qilish va qo'nish yullaklarning joylanishiga boglikdir. Agar aeroportlar samolyotlarni kechayu-kunduz ekspluatasiya qilsa shovqin darajasi kunduzi 80 dBA tashkil etsa, kechasi 78 dBA tashkil etadi. Shovqinning maksimal tebranishlari 92 dBA dan 108 dBA ni tashkil etadi.
Shovqinning eshitish organlariga ta'siri natijasida, birinchi navbatda baland tovushlarni inson eshitaolmaydi, keyinchalik esa past tovushlarni xam eshitolmaydi. Eshitish kobiliyatining pasayishi asosan insonning individual fiziologik xususiyatlariga xam boglikdir. Masalan, bir xil odamlar shovqinnig kam muddatli ta'sirida eshitish kobiliyati pasayadi. Aksincha, ba'zilar umrining oxirigacha shovqin darajasi baland bulgan joylarda ishlasak ham eshitish kobiliyatlariga ta'sii bulmaydi.
Kupgina shaxarlarda shovqin - inson hayot faoliyatini 8-12 yilga kamaytiradi. Baland darajali shovqin - insonning nerv va yurak sistemalarining buzilishiga, psixik tolikish, vegativ nevroz kasalliklariga olib keladi.
Shovqin odamlarning dam va ishlashiga xalaqit beradi, mexnat unumdorligini pasaytiradi. Katta yoshdagi odamlar shovqinni tez his qila oladi. Shunday kilib, odamlar 27 yoshida shovqinga 46,3 %, 28-37 yoshlarida 57 %, 38-57 yoshlarida 62,4 %, 58 va undan katta yoshlarda-72% o'zining sezgirligini kursatadi.
Shovqinning ta'sirida inson organizmining boshka organlariga xam uzgarishlarni xam kurish mumkin. Masalan, yurak ritmining tezlanishi, inson miyasini aktivligini pasayishi va boshqalar.
Aviatsiya shovqinlarning kamaytirish muammolari - bu uning paydo bulish manbalarida shovqin darajasini kamaytirishdan iboratdir. Turboventilatorli dvigatelli samolyotlarning shovqin paydo kilitsh manbalari- ventilator va reaktiv oqim xisoblanadi. Shovqin darajasini kamaytirishda akustik motogondan va dvigatellardan foydalaniladi. Bundan tashqari tovush so'ndirgichlardan keng foydalanish yo'lga qo'yilgan.
Sanoat korxonalari. Aholi yashaydigan shovqin manbalaridan biri- sanoat korxonalari hisoblanadi.
Sanoat korxonalarida va uning sexlarida xar xil texnologik qurilmalardan foydalaniladi. Masalan, to'qimachilik fabrikalarining sexlarida, asosan to'qish sexlarida shovqin darajasi 90-95 dB tashkil etadi. Mexanik va instrumental sexlarida shovqin darajasi 85-92 dB, kompressor stansiyalarining mashina zallarida shovqin darajasi 95-100 dB tashkil etadi.
Shovqin darajasini kamaytirish uchun - katta bulgan ventilyasiya qurilmalarida, kompressor stansiyalarida shovqin so'ndirgichlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Shovqinnig inson organizmiga ta'siri. Insonning eshitish organlari ba'zi doimiy va takrorlanib turadigan shovqinlarga moslanishi mumkin, ammo bu eshitish kobiliyatining zaif bulishidan saqlab qolmaydi.
Shahar shovqinlari sharoitida eshitish analizatori doim tarang xolda buladi. Bu eshitish kobiliyatining pasayishiga olib keladi. Shovqin darajasi 70 dB bulganda, so'zlash anikligini kiyinlashtiradi.
Shovqinni ulchash uchun shumomerlardan foydalaniladi. Shumomerlarlarga oktav filtrlari (spektr analizatorlari ) qo'shiladi.
Shumomerlar-datchiklardan (mikrofonlar va akselerometrlar) iboratdir. Bu datchiklar – kuchaytirgichdan,strelkali indikatorlardan tashkil topgan.
Datchiklar o'rnida ba'zan elektrodinamik, keramik, kondensatorli mikrofonlardan foydalaniladi. 

Spektr analizatori - o'z ichiga kuchaytirgichni oladi. Bu kuchaytirgich ma'lum chastotani ajratish uchun kul keladi. Shovqin spektr analizatorlari filtrli va geteregenlarga bulinadi. Filtrli spektr analizatorlari elektr filtrlari naborlaridan tashkil topgan bulib, ular ma'lum chastotalarni ajratib chikaradi. Geterogenli analizatorlarda ma'lum chastotalarni ajratib chikarish uchun - ularda kvarsli filtrlar qo'llaniladi.
Shubhasiz, aksariyat odamlar uyatchanglik bilan kurashish va "tovushga" qo'shiq aytishda yordam bergan uyg'unlashtirilgan "Washuu" haqida kulgili qo'shiqni eslashadi. Bularning barchasi jiddiy muammo bo'lmaganida kulgili bo'lar edi. Shovqinning inson tanasiga ta'siri megayitlarning aholisiga yaxshi ma'lum. Ular deyarli doimo juda noo'rin akustik fon bilan o'ralgan.
Vahima shikastlanishning kuchayishiga, aqliy zaiflikning kamayishiga, ko'rishni, nevrozlarni va yurak-qon tomir kasalliklarini keltirib chiqaradi. Haddan ortiq shovqindan immunitet to'siqlari kamayadi va kasallikning chastotasi keskin ravishda oshadi; asabiylashish kuchaymoqda. Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, shovqinli shaharlardagi aholi sonining umumiy soni jimatdan ko'ra 3 baravar yuqori. Atrof-muhit omili sifatida shovqin barcha kasbiy kasalliklarning 15 foizini tashkil qiladi. Shovqinning ifloslanishi nafaqat ko'chada, jamoat transportida, ish joyida, balki uyda ham mavjud.
Tabiatning tabiiy tovushlari odatda his qilish va foydali qilish uchun yoqimli. O'zini tabiatga bo'ysundirib, inson o'zi o'zi yashaydigan joylardan uzoqlashtirdi va shov-shuvli texnogenlik bilan o'zini o'rab oldi. Shaharda shovqin manbalari juda xilma-xildir. Ularning asosiy qismi barcha shovqinlarning 60-80 foizini ishlab chiqaradigan transport. Katta shaharlardagi avtomobil yo'llari bo'ylab uylar aholisi tovushsiz ta'sir ko'rsatmaydi. Tashish (metroni ham qo'shgan holda) tufayli binolarning tebranishi, binolarning changlanishi. Qizig'i shundaki, doimiy shovqinga erishish qiyin kechishi bilan, inson o'zini osoyishtalik his qila oladi va nisbatan sukunatga tushadi. Shahardan qochish, sodir bo'ladi, siz uzoq vaqt uxlay olmaysiz. Jim. Juda jim ... Biz o'ylayotganimizdan ham ko'proq narsani eshityapmiz. Mamlakatimizda ruxsat berilgan shovqin yukining birinchi sanitariya me'yorlari F.F. Moskva nomidagi gigiena ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan ishlab chiqilgan. Erisman va 2002 yilda Rossiya Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan. Mikroto'lqinlar hududida, ishlab chiqarishda, shuningdek, davlat va turar-joylarda ruxsat etilgan shovqin darajasining sanitariya normalari qurilish normalari va qoidalari bilan tartibga solinadi. Bundan tashqari, avtoulovlar, muhandislik uskunalari, maishiy texnika vositalari uchun Davlat standarti mavjud bo'lib, akustik qulayliklarni ta'minlash uchun gigiena talablari o'rnatiladi. Shovqin darajasi desibellarda (dB) baholanadi. Chiziq (chastota) ham hisobga olinadi. Yuqori chastotali shovqinlar bir xil kuchga ega past chastotali tovushlardan ko'ra kuchliroq ko'rinadi.
Bu haqida o'z quloqlarini bo'shatish uchun, o'zingizga g'amxo'rlik qilishingiz mumkin. Tashqi (ko'cha) shovqinlardan shov-shuvsiz shisha-oynali derazalar bilan jihozlangan zamonaviy izolyatsiya oynalari bilan to'siq bo'lishi mumkin. Ichki ovozdan gilamlar erga va devorlarga (uyda allergiya bilan og'rigan bemor bo'lmasa) saqlanadi. Qo'shnilar devoriga ulashgan mumkin bo'lgan gipskarton izolyatsiyasi. Maxsus xizmatlarga murojaat qilishingiz mumkin (tuman sanitariya va sanitariya nazorati markazlari va atrof-muhit militsiyasi), masalan, qo'shni tun qurilish ishlariga to'sqinlik qiladigan holatlarda. Eh, agar qo'shnilar shovqin qilsa, o'z qaroringizni qabul qiling. Biroq, bu yaxshi - oldingi tinchlik muzokaralari so'ng. Iltimos, boshqalarning sog'lig'ini unutmang.
Shovqinni ifloslantirish bilan kurashish choralari, albatta, olib borilmoqda. Shovqinni ifloslantirish uchun yuk tashish bilan cheklanadi (Moskvada - 2003 yildan boshlab), yuk tashish kechasi, tramvay olib tashlanadi. Shov-shuvni cheklashga qaratilgan bir qancha sha ishlab chiqarish tadbirlari mavjud.
• Ko'chalarni olib o'tish joyidan turar-joy binolarini (yangi binolarni) olib tashlash.
• Peyzaj va transport bo'lmagan yoki piyodalar zonalarini yaratish.
• Shaharda temir yo'l uchastkalari mavjud bo'lganda, shovqin darajasini (garajlar, omborlar va boshqalarni) kamaytirish uchun maxsus ekranlar quriladi.
• Shaharsozlik sohasidagi hududlarning etishmasligi sharoitida shovqinli ekran uylaridan foydalanish transport tovushidan himoya qilishning samarali vositasi hisoblanadi. Bunday uylarda yashash va yotish xonalari shovqin manbai qarshisidagi derazalarga qaraydi.
Bizning butun muhitimiz, u yoki bu darajada, shovqin taʼsiridan iborat. Odamlar maʼlum bir shovqin darajasiga oʻrgangan boʻlib, agar haddan tashqari shovqin boʻlmasa, ular koʻpincha bunga eʼtibor ham bermaydilar.
Kishilar ongiga taʼsir qiluvchi shovqin taʼsiriga qarshi kurashish zarurati xalqaro darajada eʼtirof etilgan. Jumladan, BMT Inson huquqlari kengashining 2021-yil 5-oktyabrdagi 48-sessiyasida insonning xavfsiz, toza, sogʻlom va barqaror atrof-muhitga boʻlgan huquqini umuminsoniy huquq sifatida eʼtirof etgan rezolyutsiya qabul qilindi.
Adliya vazirligi tomonidan oʻtkazilgan milliy qonunchilik hamda joriy amaliyotni oʻrganish natijalari fuqarolar va jamiyatni shovqindan himoya qilish sohasida qator muammolar mavjudligini koʻrsatmoqda.
Xususan, bugungi kunga qadar mamlakatimizda zararli shovqin taʼsiriga qarshi kurashish masalalarini tartibga soluvchi yagona normativ-huquqiy hujjat qabul qilinmagan.
Misol uchun, “Avtomobil transporti toʻgʻrisida”gi Qonunga muvofiq avtotransport vositalari xavfsizlik, mehnatni muhofaza qilish, ekologiya, sogʻliqni saqlash va xavfsizlik talablariga, shuningdek, standartlar va texnik shartlarga muvofiqlik sertifikatiga ega boʻlishi kerak.
Ayni paytda, “tungi vaqt” boʻyicha yagona tushuncha mavjud emas, masalan, ushbu vaqt Mehnat kodeksining 122-moddasiga muvofiq – soat 22:00 dan 06:00 gacha, Maʼmuriy javobgarlik toʻgʻrisidagi kodeksning 192-moddasiga muvofiq – 23:00 dan 06:00 gacha, “Turar joy binolarida, jamoat binolari va uy- joy qurilishi xududlarida ruxsat etiladigan shovqin meʼyorlaridan oshmasligini taʼminlashga qoʻyiladigan sanitariya qoidalari va normalari”ga (SanPiN 0267-09-son) muvofiq esa – 23:00 dan 07:00 gacha deb belgilanan.
Shuningdek, ushbu sohada maʼlum ilmiy izlanishlar mavjud emasligini ham taʼkidlash zarur. Maʼlumotlarga koʻra, soʻnggi 20 yil ichida shovqin sohasida faqat bitta keng qamrovli tadqiqot oʻtkazilgan.
Shuni taʼkidlash kerakki, bir qator xorijiy mamlakatlarda shovqinga qarshi kurash maxsus qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Misol uchun, Yaponiyada 1968-yilgi “Shovqinni tartibga solish toʻgʻrisida”, Amerika Qoʻshma Shtatlarida 1972-yilgi “Shovqinni nazorat qilish toʻgʻrisida”, Buyuk Britaniyada 1996-yilgi “Shovqin toʻgʻrisida” qonunlar mavjud.