Sho‘ro davri tilshunosligi

Ivan Ivanovich Meshaninov

• Akademik I.I.Meshaninov (1883-1967) tilshunos va arxeolog bo‘lib, u umumiy tilshunoslikka oid masalalarning va qadimiy yozuvga ega tillarning tadqiqotchisidir. Olim «Yafetidologiyaga kirish» (1929), «Til haqidagi yangi ta’limot» (1936), «Umumiy tilshunoslik» (1940), «Gap bo‘laklari va so‘z turkumlari» (1945), «Fe’l» (1948) kabi asarlarning muallifidir.

Uning «So‘z turkumlari va gap bo‘laklari» hamda «Fe’l» kabi ikki katta asari grammatik shakllarning qiyosiy – tipologik tasviriga – tadqiqiga bag‘ishlanganligi bilan ajralib turadi. I.I.Meshaninovning ushbu asarlari o‘z davrida tilshunoslikda grammatik kategoriyalarning tipologiyasi nomi bilan atalgan yo‘nalishning boshlanishiga xizmat qildi. U so‘z turkumlarini sintaktik va morfologik ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanuvchi leksik guruhlar sifatida talqin qildi. So‘z semantikasining dastavval so‘zning gapdagi sintaktik rolini belgilab berishini, so‘zning gapda muayyan gap bo‘lagi sifatida ishlatilishini, uning alohida formal belgilarga ega bo‘lishiga olib kelishini ta’kidladi. Shunga ko‘ra tadqiqotchi so‘z turkumlari mohiyatan gapning morfologiyalashgan bo‘laklari sifatida namoyon bo‘ladi, deb tushuntirdi.

• Uning «So‘z turkumlari va gap bo‘laklari» hamda «Fe’l» kabi ikki katta asari grammatik shakllarning qiyosiy – tipologik tasviriga – tadqiqiga bag‘ishlanganligi bilan ajralib turadi. I.I.Meshaninovning ushbu asarlari o‘z davrida tilshunoslikda grammatik kategoriyalarning tipologiyasi nomi bilan atalgan yo‘nalishning boshlanishiga xizmat qildi. U so‘z turkumlarini sintaktik va morfologik ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanuvchi leksik guruhlar sifatida talqin qildi. So‘z semantikasining dastavval so‘zning gapdagi sintaktik rolini belgilab berishini, so‘zning gapda muayyan gap bo‘lagi sifatida ishlatilishini, uning alohida formal belgilarga ega bo‘lishiga olib kelishini ta’kidladi. Shunga ko‘ra tadqiqotchi so‘z turkumlari mohiyatan gapning morfologiyalashgan bo‘laklari sifatida namoyon bo‘ladi, deb tushuntirdi.