Shohjahon normurodov

Gap bitta so‘zdan iborat bo‘lishi ham mumkin.
TENG BOG‘LANISH VA TOBE BOG‘LANISH
So‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi ikki xil bo‘ladi:
1) teng bog‘lanish — ikki so‘zning teng huquqli, biri ikkinchisiga bo‘ysunmay bog‘lanishi: opam va kitob, uy va tom kabi.
2) tobe bog‘lanish — bir so‘z (tobe so‘z)ning boshqa bir so‘z (hokim so‘z)ga bo‘ysunishi orqali bog‘lanishi: opamning kitobi, uyning tomi kabi.
So‘zlarning teng bog‘lanishi so‘z qo‘shilmalarini hosil qiladi.
So‘z qo‘shilmasida har bir so‘z ma’no mustaqilligini, alohida-alohida narsalarni nomlab kelish xususiyatini saqlab qoladi: opam va kitob, siz bilan biz kabi.
So‘zlarning tobelanish asosida bog‘lanishi so‘z birikmalarini hosil qiladi va so‘z birikmasi ikki yoki undan ortiq so‘zdan iborat bo‘lishiga qaramay, bitta tushunchani ifodalaydi: opamning kitobi,
qizil gul, uyga kirmoq.
SO‘Z BIRIKMASI – Mustaqil so‘zlarning nutqda bog‘lanishidan so‘z birikmasi hosil bo‘ladi. So‘z birikmasi bo‘lish uchun:
1) kamida ikkita mustaqil so‘z bo‘lishi lozim;
2) bu so‘zlar ma’no jihatdan mos bo‘lishi kerak;
3) so‘zlarning biri ikkinchisiga ergashishi, ya’ni tobelanishi zarur;
4) qo‘shimcha va yordamchi so‘zlar mustaqil so‘zlarni bog‘lashi kerak.
So‘z birikmasi hokim so‘z va tobe so‘zdan tuziladi. Tobe so‘z hokim so‘zni aniqlab, to‘ldirib, izohlab keladi. MASALAN: 1) ishonchli do‘st, oq kabutar, qizargan olma; 2) do‘stona munosabat, g‘oyat qiziqarli, o‘zbekcha nutq; 3) qiyinchilikni yengmoq, kitobni o‘qimoq, daraxtga chiqmoq; 4) hovlining o‘rtasi, qushning qanoti, do‘stimning maktubi. Ushbu misollarda birinchi so‘z tobe ikkinchi so‘z esa hokim qism sanaladi. Ishonchli(tobe) do‘st(hokim),
So‘z birikmasi hokim so‘zning qaysi turkumga oid so‘z bilan ifodalanishiga qarab, ikki guruhga bo‘linadi:
1)otli so‘z birikmasi;
2)fe’lli so‘z birikmasi.
1) Otli so‘z birikmasida hokim so‘z ot, sifat, son, ravish va otlashgan so‘zlar bilan ifodalanadi: shaharning ko‘chalari, hammasidan katta, chumchuqning chug‘urchug‘uri, o‘quvchilarning beshtasi, do‘stlarning barchasi, o‘qdan tez kabi.