Shohjahon normurodov

TOPSHRIQ-4. So‘z birikmasi va turg‘un birikmalarga e’tibor bering!!!
1. Yigit oqimga qarshi suzib, ariqning boshiga yetdi. – Qo‘rsligi, bema’ni gaplari, axir uning boshiga yetdi. 2. Shifokor dorini bolaning qulog‘iga quydi. — Ota-bobolar nomini doim esda tutish kerakligini o‘g‘lining qulog‘iga quydi. 3. Semiz qo‘y go‘shti o‘z yog‘ida qovurildi. — Yakka qolgan Hasanboy vijdon azobida o‘z yog‘ida qovurildi. 4. «Qizingizning ko‘zlari yaxshi ko‘radi», — dedi hakim. — «Shahzoda falon mahallada yashovchi kosibning qizini yaxshi ko‘radi», — dedi tabib. (M.O.)
SO‘Z BIRIKMASI VA GAP
So‘z birikmasi ham, gap ham so‘zlarning Grammatik aloqaga kirishuvidan yuzaga keladi. So‘z birikmasi biror narsa, belgi, harakat yoki holatni aniqlashtirgan holda anglatadi. Gap esa ma’lum bir fikrni, tasdiq yoki inkor hukmini ifodalab keladi.
Gapning markazi kesimdir. U kesimlik qo‘shimchalari bilan shakllangan bo‘ladi.MASALAN: 1. Chiroyli gul. Gul chiroyli (chiroylidir, chiroyli edi). 2. Muhandis akam. Akam muhandisdir (muhandis edi, muhandis bo‘ladi). 3. Shirin qovun. Bu qovun shirin (shirindir, shirin edi).
4. G‘azalni yodlash (yodlamoq). G‘azalni yodlaymiz (yodlang, yodladim). 5. Ko‘chat o‘tqazish. Ko‘chat o‘tqazing (o‘tqazdik, o‘tqazamiz).


ESLATMA: Gapda kelgan so‘z birikmalarini aniqlashda quydagilarga e’tibor berish kerak.
Mustaqil so‘z turkumlarini sonini sanab, ularninig tarkibidan ega va kesimni jaratib tashlash (agar ega ishtirok etgan bo‘lsa). Takror, juft, qo‘shma so‘zlar va turg‘un bog‘lamalarga bitta so‘z sifatida qarash, yordamchi so‘z turkumlari va modal sozlar ham sanalmaydi.
MASALAN: Men bugun maktabga ukam bilan bordim. ( Ushbu gapda 5 ta mustaqil so‘z turkumi bor. Gapda men (ega), bordim(kesim) ega va kesimni ayirsak, 3 ta so‘z qoladi. Demak, 3 ta so‘z birikmasi bor. 1) bugun bordim, 2)maktabga bordim, 3) Ukam bilan bordim. Men bordim. (Ega va kesimni bog‘lanishi)
ESLATMA: So‘z birikmasida tobe so‘zninig qaysi gap bo‘lagi vazifasida kelishiga qarab so‘z birikmasi holli so‘z birikmasi, to‘ldiruvchili so‘z birikmasi, aniqlovchili so‘z birikmasi kabi turlarga bo‘linadi.