Shohjahon normurodov

Kinoya – so‘zlovchining tasvirlanayotgan narsa yoki tushunchaga kesatiqli, pichingli, istehzoli, umuman subyektiv-kulgu aralash munosabatni ifodalash vositalaridan bo‘lganligi uchun ham so‘z yoki iboraning to‘g‘ri ma’nosiga zid, ya’ni inkor emotsional-ekspressiv bo‘yoqli ma’no voqealanadi.
Bunday kinoyaviy ma’noning voqealanishida nutq vaziyati kontekst va intonatsiya ham alohida rol o‘ynaydi. M: Bugun jo‘g‘rofiya o‘qituvchisi darsga kelmadi. Xomtok qilaman deb so‘ridan yiqilib oyog‘ini sindiribdi. Ajoyib “xushxabar”dan keyin bir zumda sinf bo‘shab qoldi. (Said Ahmad) parchasidagi xushxabar “shumxabar” ma’nosida kelgan.
7-SO‘ZLARNING SHAKL VA MA’NO MUNOSABATIGA KO‘RA TURLARI
So‘zlar shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra to‘rtga bo‘linadi:
1.Omonim
2.Sinonim
3.Paronim
4.Antonim.
OMONIM
OMONIM(shakldosh) – aytilishi va yozilishi bir-xil ma’nosi turli xil bo‘lgan so‘zlar bo‘lib, shakldosh so‘zlar ham deb yuritiladi. Omonimlar bir so‘z turkumi doirasida ham , turli so‘z turkumi doirasida ham yuz beradi.MASALAN: Un(tovush), un(mahsulot), un( fe’l), Karam(saxvot), karam(poliz mahsuloti), Tut(meva), tut(fe’l)
ESLATMA: Omonimlar va ko‘p ma’noli so‘zlarni bir-biridan farqlash lozim!!!
Ko‘p ma’noli so‘zlar – bir so‘zning o‘z va ko‘chma ma’noda qo‘llanishidir . Ko‘p ma’noli so‘zlar faqat bir so‘z turkum doirasida qo‘llanadi va ma’no jihatdan yaqinlik sezilib turadi.
MASALAN: BURUN(yuz qismi) – BURUN(choynakning burni) (Ko‘p ma’noli)
BURUN(yuz qismi) – BURUN(avval, oldin)
SINONIM
SINONIM(ma’nodosh so‘zlar) – Bir umumiy ma’no ifodalaydigan ikki va undan ortiq so‘zlar qatoriga sinonimlar deyiladi. Sinonimlar faqat bir so‘z turkum doirasida yuz beradi. MASALAN:
1.Ot – yuz,bet,aft, bashara, turq, chehra, oraz, jamol
2.Sifat – hayoli, andishali, oriyatli, iboli
3.Olmosh – hamma, bari, barcha
4.fe’l – gapirdi, so‘zladi
5.Ravish – kam, oz
6.Ko‘makchi – kabi, yanglig‘, singari
SINONIMLAR qatorida bosh so‘z(dominanta) deb, qatordagi ma’nosi hammaga tushunarli bo‘lgan nutqda faol qo‘llanadigan adabiy shakl sanaladi.MASALAN: Do‘st – o‘rtoq – og‘ayni – birodor - oshno – yor. Ushbo sinonimlar qatorida hamma uchun tushunarli bo‘lgan bosh so‘z “do‘st” so‘zidir.