Shodiyor kurs ishi biznes docx

---

KORPORATIV BOSHQARUV FAKULTETI
“__________________________
____________________________”
fakulteti
Ro’yxatga olindi
№___________
«___»____________20___y.
“____________________________
____________________________”
kafedrasi
Ro’yxatga olindi
№___________
«___»____________20___y.
“____________________________________________________” фанидан
KURS ISHI
M
AVZU
: Z
AMONAVIY BIZNES INFRATUZULMASINI BOSHQARUV MEXANIZMINI
TASHKILLASHTIRISH YO
’
LLARI
Bajardi: Korporativ boshqaruv fakulteti,
4-kurs, KB-75
guruhi talabasi
Jo`rayev Doston o’g’li
Tekshirdi:
Xo’jamurodov A.J.
Toshkent – 2022
Kurs ishi taqrizga
topshirilgan sana
“____” _______21 y.
Kurs ishi taqrizdan
qaytarilgan sana
“____” _______21 y.
Kurs ishi himoya
qilingan sana
“____” _______21 y.
Baho “_____”
_________
___________
(imzo)
___________
(imzo)
Komissiya a’zolari:
__________________
O’qituvchining F.I.SH.
_________________
O’qituvchining F.I.SH.

---

Reja:
Kirish......................................................................................................................
1. Bugungi kundagi zamonaviy kompaniyalar infratuzulmasining umumiy
tendensiyalari..........................
2. zamonaviy bizneslarning rivojlanishida to’gri tashkillashtirilgan
infratuzulmaning tutgan o’rni...................................................
3. Rivojlangan davlatlarda zamonaviy biznes infratuzulmasi qanchalik darajada
tashkil qilingani...............................
4.Zamonaviy bizneslarda samarali infratuzulma yaratishda davlatning roli va
rag’bati ..........
5.Xulosa.....................................................................................................................
6. Foydalanilgan adabiyotlar.......................................................................................

---

Kirish
Butun dunyoda iqtisodiyotni harakatlantiruvchi kuchi sifatida kichik biznesning
ahamiyati juda katta hisoblanadi. Dunyoning rivojlangan mamlakatlari xususan
Germaniya, Fransiya , Yaponiya , AQSH davlatlarida YAIM ning ulushi 50-60
foizi atrofida bo`lib , mamlakatlarning rivojlaning asosiy omillaridan biri
hisoblanadi.
Oxirgi yillarda Yangi O'zbekistonda amalga oshirilayotgan tub
islohot va yangilanishlar avvalida iqtisodiyotimizdagi miqdor va sifat o'zgarishlari
qamrovini kengaytirish, uning bevosita aholi turmushiga ta'sirini oshirishga e'tibor
qaratilayotgani, kichik biznesni yanada rivojlantirishga etibor qaratilyotganligini
ko`rishimiz mumkin. Ma'lumki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik jahon
mamlakatlari tajribasida o'zining yuksak natija va muvaffaqiyatlari bilan
mustahkam o'rin egallagan bo'lib, aksariyat xalqlarda uning yalpi ichki
mahsulotdagi ulushi 60-70 foizni tashkil etadi. Kichik biznesning rivojlanishi
iqtisodiyotdagi jo'shqinlik va samarali raqobat muhiti uchun qulay shart-
sharoitlarni yaratish, iste'mol sektorini kengaytirish orqali talabni rag'batlantirish,
iste'mol bozorini tovar va xizmatlar bilan to'ldirish, atrof-muhitni muhofaza qilish,
byudjet tushumlarini kengaytirishga xizmat qiladi. SHunga ko'ra, ko'plab
rivojlangan davlatlar kichik biznes faoliyatini har tomonlama qo'llab-quvvatlashga
intiladi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil Oliy Majlisga yo'llagan
Murojaatnomasida “Haqiqatan ham, biz faqat faol tadbirkorlik, tinimsiz mehnat va
intilish orqali taraqqiyotga, farovon hayotga erisha olamiz”, deya ta'kidlagan
so'zlari xalqimizga yanada ishonch, kuch berdi. Iqtisodiyotimizning etakchi soha
va tarmoqlarida kichik tadbirkorlik ulushining oshishi iqtisodiy o'sish va ijtimoiy
barqarorlik ta'minlanishining mustahkam poydevori hisoblanadi.Islohat va
harakatlar natijasida umumiy korxona va tashkilotlar tarkibida kichik tadbirkorlik

---

subyektlarining ulushi 2021-yilda 86,5 foizga qadar o'sdi. Raqamlarga qaraydigan
bo'lsak, 2017—2021-yillar mobaynida mamlakatimizda jami 288 mingdan ortiq
korxonalar tashkil etildi.Shundan 14,8 mingtasi yirik korxonalar, 273,2 mingtasi
kichik biznes korxonalari hissasiga to'g'ri keladi. Kichik biznesga xuddi
iqtisodiyotga yangi kuch, yangi quvvat baxsh etuvchi soha sifatida qarash mumkin.
1
Yangidan tashkil etiluvchi korxonalar keyingi paytda vujudga kelgan talabni,
so'nggi texnologik yangilik va yutuqlarni ma'lum darajada o'zida jamlaydi va
amaliyotga joriy etadi. Shunga ko'ra, korxonalarning yangilanish darajasi o'ziga
xos ko'rsatkich hisoblanadi.Mamlakatimizdagi ushbu ko'rsatkichning holatini tahlil
qiladigan bo'lsak, uning kichik biznes korxonalaridagi darajasi yirik korxonalarga
nisbatan 2016-yilda 6,2 marta, 2021-yilda esa 6,9 marta yuqori bo'lganligini
kuzatish mumkin. Ya'ni, aynan kichik biznes korxonalari iqtisodiyotimizni
modernizatsiyalashda o'z faolligini namoyon etmoqda.
Eng muhimi, kichik tadbirkorlik subyektlari qandaydir ko'rsatma yoki undovlar
ostida emas, balki iqtisodiyotdagi kon'yunkturani hisobga olgan holda erkin va
mustaqil tashkil etilyapti. Aynan shu holat iqtisodiyot tarmoqlarining umumiy
ko'lamiga o'ziga xos tuzatishlar kiritadi. Jumladan, 2017—2021-yillar davomida
yangidan tashkil etilgan kichik biznes korxonalarining eng katta salmog'i savdo
(jami korxonalarning 32 foizi), sanoat (21 foizi), qishloq, o'rmon va baliqchilik
xo'jaligi (12 foizi), qurilish (10 foizi), yashash va ovqatlanish (7 foizi) tarmoqlariga
to'g'ri keladi. Bu esa mamlakatimiz yetakchi tarmoq va sohalari o'rtasidagi maqbul
nisbatning shakllanishiga xizmat qiladi.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida respublikamizda kichik biznes
va xususiy tadbirkorlik rivojlanishini yanada rag‘batlantirish maqsadida keng
ko‘lamli institutsional va tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda. Kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik sub'yektlari eksport salohiyatini yanada kengaytirish, ularga
zamonaviy, chet el bozorlarida raqobatdosh mahsulot ishlab chiqarishni

1
1 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « 0 ‘zbekiston Respublikasinyanada rivojlantirish bo‘yicha
harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi PF-4947- sonli Farmoni 13.02.2017-y.

---

ko‘paytirishda va uni eksportga chiqarishda zarur huquqiy, moliyaviy va tashkiliy
yordam ko‘rsatish, mamlakatimizning eksport qiluvchi tadbirkorlarini tashqi bozor
kon'yunkturasi o‘zgarishlari xavf-xatarlaridan ishonchli himoya qilishni ta'minlash
maqsadida Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'yektlarining eksportini
qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasini tashkil etildi Yaratilayotgan bunday
imkoniyatlar shubhasiz iqtisodiyotimiz raqobatbardoshligini oshirishga, uning
tayanchi bo‘lgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning yanada rivojlanishiga,
ularning qulay ishlab chiqarish muhitida faoliyat olib borishiga va pirovardida
eksportni yanada rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Iqtisodiyotda davlat ishtirokni kamaytirish , xususiy mulk huquqini himoya qilish
va uning ustuvor mavqeyini yanada kuchaytirish,kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik rivojini yanada rag`batlantirishga qaratilgan isntitutsional va tarkibiy
islohotlarni davom ettirish
Xususiy mulk huquqi kafolatlarini ishonchli himoya qilishni taminlash, xususiy
tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo`lidagi barcha to`siq va cheklovlarni bartaraf
etish, unga to`liq erkinlik berish ,”Agar xalq boy bo`lsa davlat ham boy va kuchli
bo`ladi “ degan tamoyilni amalga oshirish:
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish uchun qulay
ishbilarmonlik muhitini yaratish, tadbirkorlik tuzulmalaring faoliyatiga davlat ,
huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy
aralashuvlarning qatiy oldini olish kabi muhim vazifalar amalga oshirilishi ko`zda
tutilgan eng muhim vazifalar O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirzeyoyevning PF-60 “ 2022 -2026 yillarga mo`ljallangan yangi O`zbekiston
taraqqiyot strategiyasi” da ham muhim vaziflar belgilandi. Kelgusida bu barcha
olib borilayotga ihsohotlar o`z natijasini yurtimizning rivojlanishing har javhasida
namoyon qiladi.

---

2
2
Prezidentning “2022–2026-yillarga moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot strategiyasi toʻgʻrisida pf-60
28.02.2022

---

Kichik biznesning mohiyati va tashkil etishni nazariy aasoslari
Bilamizki hozirgi tobora shiddat bilan o`zgarib va rivojlanib borayotgan bozor
iqtisodiyotining chamcharchas eng muhim bo`g`inini kichik biznes tashkil etadi
shunday ekan uning mohiyati va mazmuniga to`xtalib o`tish muhim hisoblanadi.
Bugungi kunda tadbirkorlik nazariyasini rivojlanti rishning to'rt bosqichi
mavjud. XVIII asrdayoq vujudga kelgan birinchi bosqich tadbirkorlik xavf-
xaU.ii.ii o'ziga olibh, boshqacha qilib aytganda, tavakkalchilik bilan bog liq.
Tadbirkorlikning ikkinchi bosqichi esa innovatsiya jarayoni bilan bog liqdir.
Amerikalik iqtisodchi olim Y.Shumpeterning fikriga ko'ra, tadbirkorlikning
novatorlik xarakteri quyidagilarda aks ettiriladi:
-bozor uchun yangi tovar ishlab chiqarish;
-ishlab chiqarish jarayoniga yangi texnologiyalarni tatbiq etish;
-yangi sotishbozorlarinio'zlashtirish;
-xomashyoning yangi turiari va manbalarini topish.
Tadbirkorlik vujudga kelishining uchinchi bosqichi tadbirkorlikning alohida
shaxsiy sifatlari: ijtimoiy va iqtisodiy vaziyatning ozgarishida tog'ri yol topa bilish
qobihyati, boshqaruv qarorlarmi tanlash va qabul qilishda mustaqillik, boshqaruv
qobiliyatlarining tola namoyon bo lishi bilan ta’riflanadi.
Tadbirkorlik nazariyasining nvojlanishidagi hozirgi bosqichni tortinchi
bosqichga kiritish mumkm. Uning paydo bolishini tadbirkor harakatini tahlil
qilishdagi boshqaruv aspektiga kochirish bilan bog laydilar. Bu hozirgi vaqtda
nazariyada tadbirkorlik muammolari tahlili ko'plab o'zaro bog'liq fanlar doirasida
olib bonlishini anglatadi.
Hozirgi zamon nazariy tadqiqotlarida nafaqat tadbirkorlikka ishlarai mustaqil
olib borish usuli sifatida, balki firma ichidagi tadbirkorlikka yoki intraprenerlikka
e’tibor qaratiladi. «Intra-prener» atamasi amaliyotga amerikalik olim G. Pinsho
tomonidan kiritilgan.
Intraprenerlikrung paydo bolishi ko'pgina yirik ishlab chiqansh tuzilmalari,
ularda ishlab chiqarishni tashkil etishning tadbirkorlik shakliga o'tishi bilan bog'liq.
Tadbirkorlik ishi ijod erkinligining mavjud bolishini ko'zda tutganligi sababli

---

yaxlit ishlab chiqarish birikmalari bolinmalari harakat qilish erkinligim oladilar, bu
tadbirkorlikning asosida yotuvchi g’oyalami amalga oshirish uchun zarur
intrakapitalning mavjudligini nazardatutadi.
Taniqli olimlarning olib borgan tadqiqotlan shuni ko rsatadiki, tadbirkorning
o'z faohyati sohasida olib boradigan ishlari ko'p qirralidir. Bu bozor siyosatimng o
zgarishi bilan yoki korxonaning ichki va tashqi omillari ta’sirida aniqlanadi. Lekin
tadbirkorning asosiy maqsadi manfaat (foyda) korish bilan bir qatorda, bozorda
samarali faoliyat yuritishni ta’minlaydigan ishlami amalga oshinshdir. Buning
uchun tadbirkorlikni boshqarish va unga ko'так beruvchi zamonaviy menejment
usullariga asoslangan mexanizmru yaratish va undan unumli foydalanishm
ta’minlash zarurdir. Bozor sharoitida tadbirkorlikni boshqarishda unmg quyidagi
xususiyatlarini e’tiborga olish kerak:
- tadbirkor har doim bozordagi talab va taklimi e’tiborga olib ish ko'radi;
- tadbirkor samaradorlucni ta'mmlovchi sa’y-harakatlar qilib, ishlab chiqarish
xarajatlarmi kamaytirish yollarini qidiradi;
- biznesning pirovard natijalariga javob beradigan shaxslar, o'z bizneslarini
erkin shart-sharoitlarda olib borishiga yetarli imkomyatlar yaratadilar;
- kichik korxonaning pirovard natijalari, ya’ni uning oladigan foyda
yoki zarari faqat bozordagi oldi-sotdi jarayonida ma’lum bo'ladi;
- kichik biznes bilan shug ullanuvchi tadbirkor o'z mablag'larini harakatga
solib, bozorda qanday xavf-xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qanday
bo'lishini aniq bilmaydi.
Shunday qilib, tadbirkorlik iqtisodiy faohyatning alohida tun bo'lib, uning
zamirida mustaqil tashabbus, javobgarlik, tadbirkorlik g oyasiga asoslangan, foyda
olishga yo'naltirilgan, maqsadga muvofiq faoliyat yotadi.
Tadbirkorlik iqtisodiy faollikning alohida turi bo lib, uning boshlang'ich
bosqichi, odatda, fikrlash faoliyati yoki uning natijasi bilan boglangan boladi, faqat
u keyin moddiy shaklni oladi.
Tadbirkorlik yangilik kiritish, tovar ishlab chiqarish faoliyatini ozgartirish yoki
korxonani (shu jumladan, kichik korxonani) tashkil qilish sohasida ijodkorlikning

---

mavjudligi bilan ta’riflanadi. Tadbirkorlik faoliyatining ijodkorlik jihatlari
boshqaruvning yangi tizimida ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullari
yoki yangi texnologiyalarini tatbiqetishdaozifodasinitopadi.
Tadbirkorning o'zi tadbirkorlik faoliyatining asosiy subyekti hisoblanadi.
Ammo tadbirkor yagona subyekt emas, har qanday holda u ishlab chiqarilgan tovar
yoki xizmatning iste’molchisi hamda har xil vaziyatlarda yordamchi yoki raqib
sifatida bo luvchi davlat bilan o'zaro hamkorlik qilishga majbur. Iste’molchi ham,
davlat, ham, yollanma (ishchi) xodim ham tadbirkorlik faohyati subyektlari
qatonga kuadilar.
Tadbirkor va iste’molchining o'zaro munosabatlarida tadbirkor faol subyekt
kategoriyasiga kiradi. Iste’molchi esa bunda passiv rol o'ynaydi. Bu o'zaro
munosabatlarni tahlil qilishda iste’molchi tadbirkorlik jarayoninmg indikaton rolini
bajaradi.
Tadbirkor
faoliyati
predmetim
tashkil
etuvchi
barcha
narsa
iste’molchining ijobiy bahosiga ega bo'lgan holdagina amalga oshirilishi mumkin.
Bunda iste’molchi tomonidan tovarga baho beriladi va keyin u yoki bu tovarni
xarid qilishga tayyorligi aniqlanadi. Tadbirkor o'z faoliyatini rejalashtirish va
tashkil etishda iste’molchining kayfiyati, istagi, manfaatlarini hisobga olishi kerak.
Har qanday faoliyatdan kutiladigan samara insonga, awalo uning mehnat
madaniyati darajasiga bog liqdir. Masalan, yaponlar «iqtisodiy mo"jizalari» asosida
nafaqat ilm, fan-texnika va texnologiya yutuqlari, balki mehnat madaniyatining
o'zgarishi yotganligini ta’kidlaydilar. Yaponiya ekspertlarining fikriga ko'ra, buning
uchun yapon jamiyatiga 30 yilkerakbo'lgan.
Mehnat madaniyati deganda ishlab chiqarishni tashkil etish darajasi, mehnatning
yangi, samaraliroq usullarini qo'llash, hamkasblar va qo'l ostidagilar bilan
muomalada samimiylik, yangi g'oyalar, texnologiyalarni izlash, mulkka va ishlab
chiqarish munosabatlariga ehtiyotkorona yondashish tushuniladi.
Korxona faoliyatini boshqarishda to'gri qaror qabul qilish tadbirkorning eng
muhim sifatlaridandir. Boshqacha qilib aytganda, bu tadbirkorning o'z faoliyati, o'z
biznesi sohasida javobgarlikni o'z zimmasiga olishidir. Haqiqatan ham tadbirkor,
qaror qabul qilib, uni amalga oshirishda nafaqat o'z sheriklari oldida, balki o'zining

---

kelajakdagi qarorining oqibati uchun javobgarlikni ham o'ziga oladi. Binobarin,
javobgarlikni o'ziga olish jarayoni, ayni bir vaqtda, xavf-xatarni o'ziga olishni ham
bildiradi. Shunday qilib, xavf-xatarni ko'ra bilish va uni bartaraf etish uchun
tayyorlik ham tadbirkorga xos muhim sifatdir.
Tadbirkorlik niyatini amalga oshirish belgilangan darajada tadbirkorning
motivlashuvi (manfaatdor bo'lishi) ga bog'liq. Tadbirkorlik nazariyasining asoschisi
Y. Shumpeter uchta asosiy motivni ajratgan:
-
ikkinchidan,
aniq
harakatlarni
bajarish
orqali
erishish
ehtimoli
bo'lgan g alabaga iroda, muvaffaqq iyat sari harakat;
- uchinchidan, mustaqil ish faoliyati beruvchi ijodkorlik quvonchi.
Ammo, Y. Shumpeter tomonidan taklif etilgan motivlashtirish nazariyasi
g'arbiy mamlakatlar tadbirkorlarining fikrlash uslubini aks ettiradi. O'zbekistonda
tadbirkorlik faoliyati bir qator o'ziga xos alomat va xususiyatlar bilan birga bo'ladi.
Mamlakatimizda tadbirkorlikni motivlashtirish xususiyatiari quyidagi alomatlarga
ega:
- o'z salohiyatini amalga oshirishga harakat qilish;
- eng muhim, ijtimoiy va iqtisodiy samara keltiruvchi g'oyalarni amalga
oshirish istagi;
- to'rachilik tuzilmalari bilan bog'liklikdan qochish, harakatlar erkinligi va
faoliyat yuritish jarayonida mustaqil bo'lish;
- qiziqarli ish bilan mustaqil va erkin shug ullanish;
- o'zining ijtimoiy maqomi va obrosini oshirishga intilish hamda o'ziga va o'z
yaqinlariga munosib turmush sharoitlarini ta’minlash.
Ko'rsatib o'tilgan istaklarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tadbirkor bir
qator izchil harakatlarni amalga oshirishi kerak. Bu harakatlar tanlab olingan ishlab
chiqarish jarayonini tashkil etish shakllariga bog'liq. Shu munosabat bilan tadbirkor
o'z faoliyatini tashkil etishning quyidagi ikki tarkibiy qismini tahlil qilishi kerak:
- bozor va unda vujudga keladigan vaziyat;
-ishlab chiqarish tuzilmasi.
Ish muhitini tahlil qilishda tadbirkor bu qismlar o'rtasida o'zaro aloqalar

---

o'rnatishning samarali usulini topishi kerak. Ammo, bunga erishish qiyin, chunki
birinchidan, ikkala tarkibiy qismn.ng silati turlicha. Bozor dinamik o'zgaruvchan
mexanizmdan iborat. Unga doimo kuzatiladi gan talab, taklif, narx, raqobat
sharoitlarining o'zgarishi xosdir. Shu bilan bir vaqtda ishlab chiqarish tuzilmasi
konservativ, kam o'zgaruvchan. Ishlab chiqarish dasturlari kundalik o'zgarishlarni
ko'zda tutmaydi. Ikkinchidan, bozor va ishlab chiqarish fazo va vaqtga bo'lingan.
Fazoviy bo'linishga ko'ra, bozordagi o'zgarishlar ishlab chiqarish tuzilmasidagi
xuddi shunday o'zgarishlarni keltirib chiqara olmaydi.
Bu holat vaqt bo'yicha bo'linish bilan ham chuqurlashadi, tadbirkor ishlab
chiqarish dasturini shakllantiradi va uni bozordagi vaziyat haqidagi axborotlar bilan
asoslaydi. Ammo dasturni bajarish ma’lum bir vaqtni talab etadi, shu vaqt ichida
bozorda jiddiy o'zgarishlar roy berishi mumkin. Buning natijasida ishlab chiqarilgan
tovar yoki xizmatlar bozorda kerak bo'lmay qolishi mumkin. Shuning uchun
tadbirkor muhim qarorlarni qabul qilish uchun asos bo'lib xizmat qiluvchi
marketing tadqiqotlari bozorda vaziyatning rivojlanish bashoratiga asoslanishi kerak.
Qaror qabul qilish, mas’uliyatni zimmasiga olish kabi vazifalar tadbirkorlikni
boshqarish faoliyati bilan boglaydi. Shuning uchun'ham tadbirkorni menejerdan
ajratish zarur. Bularning har biri o'ziga xos vazifalarni bajaradi. Bir tomondan
tadbirkorlik faoliyatining mazmuni boshqarish faoliyatidan kengroq bo'lsa, boshqa
tomondan har bir ishbilarmon ham menejment vazifalarini bajara olmaydi.
Menejment asoslariga bag'ishlangan kitobda bu haqda yaxshi fikr bildirilgan:
«Shaxsiy tavakkalchilik, moliyaviy imkoniyatga bo'lgan munosabat, tinimsiz
mehnat qilish kabi xususiyatlarga ega tadbirkor yiriklashib borayotgan korxonani
boshqara oladi
Kichik biznesga o‘zining mustaqil mulki va xo‘jalik mustaqilligiga ega bo‘lgan va
o‘zining faoliyati sohasida yuqori (dominant) hisoblanmagan firmalar kiradi.
Kichik korxonalar quyidagilar tomonidan bunyod etilishi mumkin: fuqarolar,
ularning oila a’zolari va boshqa birgalikda mehnat faoliyatini olib boruvchi
shaxslar; davlat, ijara jamoalari, qo‘shma korxonalar, kooperativlar, xissadorlik
jamiyatlari, xo‘jalik jamoalari, shirkatchilar va boshqa yuridik shaxs hisoblanuvchi

---

korxona va tashkilotlar; davlat mulkini boshqarish huquqiga ega davlat idoralari;
belgilan-gan idoralar, korxonalar, tashkilotlar va shaxslar hamkorlikda; amaldagi
ishlab turgan korxona, tarkibidan, ishlovchi jamoa tashabbusi bilan, bitta yoki bir
necha
tarkibiy
bo‘linma korxona mulki egasining roziligi va korxonaning ilgari qa-bul qilgan
shartnomaviy majburiyatlarining bajarilishini ta’minlash sharti bilan ajratib olish
natijasida tuziladi. Bozor munosabatlari tizimida
kichik biznes
quyidagi
alohida
xususiyatlari
bilan ajralib turadi: ishlab chiqarish hajmining,
ishlovchilarning soni kamligi; dastlabki sarmoya hajmining kamligi; bozordagi
talabga nisbatan tez moslasha borib, sifatli mahsulot ishlab chiqarish qobiliyati;
yangi ish o‘rinlarini barpo etish va bandlik muommasini xal etishga ko‘maklashish
imkoniyati; biznes egasini tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishdagi bevosita
ishtiroki; nisbatan qisqa muddatlarda aholi ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan tovar va
xizmatlarga bo‘lgan talabni qondira olishi va boshqalar. Kichik biznes subektlari
deb o‘rnatilgan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan va tadbirkorlik faoliyati
yuritayotgan yuridik va jismoniy shaxslar tushiniladi.О‘zining “kichik biznes”
degan nomiga qaramasdan ushbu ishlab chiqarish va tijorat faoliyati turi barcha
taraqqiy topayotgan davlat iqtisodida muhim ahamiyatga ega. Uning quyidagi
afzalliklari mavjud: moslashuvchanlik, ya’ni ishlab chiqilayotgan mahsulot
assortimenti va turini o‘zgartirishi kichik korxonalarda unchalik katta
qiyinchiliklar tug‘dirmaydi; kichik biznesning iqtisodiy ustunligi mahalliy
sharoitlarini yaxshi bilganlari sababli, ishlab chiqarishni uncha ko‘p bo‘lmagan
kapital
va
mehnat
harajatlari
bilan
amalga
oshirishidadir;
mahalliy resurslarda ishlab turgan yoki mahalliy bozorni ta’minlab turuvchi kichik
korxonalar hech bo‘lmaganda transport harajatlarining iqtisod kilinishi evaziga
kam harajatlidirlar; kichik korxonalarda mehnat sarfi kam, moddiy manfaatdorligi
yuqori;
ishlovchilarning kam sonligi, ularning har biri qobiliyatining yengilroq yuzaga
chiqish yordam Shuning uchun bozor iqtisodiga asoslangan davlatlarda kichik
biznes o‘z mavqeini tinimsiz kuchaytirib va mustaxkamlab bormoqda.

---

.
Kichik biznesning iqtisodiyotimizda tutgan o`rni
Butun dunyoda iqtisodiyotni xarakatlantiruvchi kuchi sifatida kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik (KBXT) sohasini asosiy o‘rinni egallab kelmoqda. Dunyoning
rivojlangan mamlakatlari Fransiya, Italiya, Yaponiya, Germaniya, AQSh
davlatlarida YaIMdagi KBXTning ulushi 50-60 foiz atrofida bo‘lib, bundan
ko`rinib turibdiki butun dunyoda
iqtisodiyotida kichik biznes
va xususiy
tadbirkorlik qanchalik muhimliligi
yaqqol ko`rinib turibdi. Hozirgi kunda
yurtimizda keng qamrovli iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar muhtaram Prezidentimiz
Shavkat Mirzeyoyev tomonidan tez va ildam qadamlar bir nechta eng muhim
sohalarda qo`yilmoqdaa, shu jumladam yurtimizda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni rivojlantirishga ham katta etibor qaratilmoqda, hozirgi vaqtgacha
yurtimizda
davlat ulushini kamayrish yani xususiylashtirish
ishlari
yuqori
suratlarda amalga oshirilmoqda bundan asosiy maqsad
iqtisodiyotda raqobat
muhitini yaratish va haqiqiy bozor iqtisodiyoti qonuniyatlarini qo`llash orqali tezda
o`ylangan maqsad va rejalarni kutilganidanda yaxshiroq tugallash vazifalari
qo`yilmoqda bularning barchasi bir narsaga xizmat qiladi, yurtimizda aholining
turmush darajasini yaxshilash ularning hayotdan rozi bo`lib yashashiga xizmat
qiladi. O‘zbekistonda 2020- yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
ko`rsatkichi YaIm ning
53,9 foizni tashkil qilmoqda. KBXTni yanada
rivojlantirishda investisiyalarning o‘rni beqiyosdir. Mamlakatimiz hududlariga
ajratilayotgan investisiya miqdorini qanday taqsimlanayotganini statistik o‘rganish
muhimdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoev ta’kidlaganidek:
“Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qaysi davlat faol investisiya siyosatini yuritgan
bo‘lsa, o‘z iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga erishgan. Shu sababli ham
investisiya – bu iqtisodiyot drayveri, o‘zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi,
desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Investisiya bilan birga turli soha va tarmoqlarga,
hududlarga yangi texnologiyalar, ilg‘or tajribalar, yuksak malakali mutaxassislar
kirib keladi, tadbirkorlik jadal rivojlanadi”[1]. Bu esa kelgusida barcha sohalar
kabi hududlarda KBXT sohasiga ham investisiyalarni keng jalb etib, aholining ish

---

bilan bandligi va aholi pul daromadlari oshirish natijasida aholi turmush
farovonligini yaxshilashga olib keladi
Milliy iqtisodiyotmizda ishlab chiqarishni yangi texnika va texnologiyalar bilan
ta’minlash, xalqaro bozorda o‘z o‘rni, mavqeiga ega bo‘lishi, raqobatbardosh
hamda sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun KBXT sohasiga investisiyalar jalb
qilish, ulardan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz
Prezidenti Sh.M.Mirziyoev “Ayniqsa, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalar 4,2
milliard dollarni tashkil etib, 2018 yilga nisbatan – mana shu raqamga
e’tiboringizni qaratmoqchiman – 3,1 milliard dollarga yoki 3,7 barobaro‘sdi.
Investisiyalarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 37 foizga yetdi” [2] – deb
ta’kidlab o‘tdi. KBXT sohasiga kiritilayotgan investisiyalar hozirgi koronovirus
pandimiyasi sharoitida inqirozli jarayonlarni yumshatish va ularni boshqarishning
eng muhim vositalaridan biridir, chunki aynan investision faollikni oshirish orqali
KBXT sohasidagi qator inqirozli jarayonlarni hamda inqiroz paytida bo‘lgan
kichik korxonalarning daromad darajasi, to‘lov qobiliyati va moliyaviy
barqarorligini ta’minlashga, ular iqtisodiy faolligini oshirishga yordam beruvchi
omillardan sanaladi. Shunday ekan, hozirgi paytda mahalliy kichik korxonalar
tomonidan to‘lov qobiliyati va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha keskin
muammolarga duch kelmoqda. Investisiya qarorlar sifatini ta’minlash orqali
investision faoliyat samaradorligini oshirish har qanday korxona faoliyati va uning
inqirozdan chiqish jarayonini me’yorlashtiradigan ta’minlaydigan mexanizmlardan
biridir. Kichik korxona investision faoliyatini amalga oshirish bosqichlari orasida,
quyidagi uchta asosiy qoidani ajratib ko‘rsatish mumkin: investisiya to‘g‘risida
qaror qabul qilish, investisiyalarni amalga oshirish va yangi tashkil etilgan
investisiya faoliyati ob’ektini tanlash. Ma’lumki, dunyodagi taraqqiy topgan
davlatlarda KBXT yalpi ichki mahsulot hajmida yetakchi va hal qiluvchi o‘rinni
egallab kelmoqda. Hozirgi kunda respublikamizda tizimli dasturlar asosida bu
sohani qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish borasida izchil ishlar amalga
oshirilmoqda. Bu esa o‘z navbatida mamlakatimizning iqtisodiy qudratini
mustahkamlashga va YaIMni ko‘paytirishga imkoniyat yaratadi. Mamlakatimiz

---

Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi “Respublika iqtisodiyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investisiyalarni jalb qilish mexanizmini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4300-sonli Qarori qabul qilindi. Unda mamlakatimiz
iqtisodiyotiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalarni jalb qilish faoliyati
samaradorligini oshirish, xorijiy investorlarni mamlakatimiz imkoniyatlari va
salohiyati to‘g‘risida xabardor qilish, xorijiy investisiyalarni jalb etish va
o‘zlashtirish sohasida davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro
hokimiyati organlari faoliyatini muvofiqlashtirishni yaxshilash ko‘zda tutilgan [3].
Shu nuqtai nazardan, KBXT sohasini rivojlanishi hududlar miqyosida har
tomonlama qo‘llab-quvvatlash, uning innovasion rivojlanishini ta’minlash uchun,
hamda YaIM, YaHMdagi ulushini oshirish va qulay ishbilarmonlik muhitini
yaratish kabi yo‘nalishlarda tizimli chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda.
Biroq, respublikamizning barcha hududlarida KBXTni rivojlantirish jarayonlari
barqaror yuksalyapti deb bo‘lmaydi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik iqtisodiyotni rivojlantirish, aholi bandligi va
daromadlarini oshirishda muhim omildir. Ushbu soha vakillarini har taraflama
qo’llabquvvatlash maqsadida oxirgi ikki yarim yilda Prezidentning ellikdan ortiq
farmon va qarorlari qabul qilindi. Jumladan, tadbirkorlik faoliyatini davlat
ro’yxatidan o’tkazish, turli ruxsatnomalar olish va boshqa ko’plab xizmatlar tartib-
qoidalari soddalashtirildi.(3) Bu borada qulaylik yaratish uchun Davlat xizmatlari
agentligi va uning joylardagi markazlari tashkil etildi. Tadbirkorlik subyektlarining
huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo’yicha vakil (Biznes-
ombudsman) lavozimi joriy qilindi [20-24]. Barcha hududlarda tadbirkorlar
murojaatlarini qabul qilib, hal etishga ko’maklashadigan Bosh vazir qabulxonalari
tashkil etildi. Vazirlar Mahkamasi huzurida Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni
qo’llab-quvvatlash davlat jamg’armasi faoliyati yo’lga qo’yilib, unga 200 milliard
so’m va 50 million dollar mablag’ ajratildi. Shu bilan bir qatorda tijorat banklari
tomonidan tadbirkorlarga ajratilayotgan kreditlar hajmi oshdi. Bunday amaliy
choralar o’z natijasini bermoqda. Kichik biznes mamlakatimiz yalpi ichki
mahsulotining qariyb 60 foizini, sanoat mahsulotlari hajmining uchdan birini,

---

qishloq
xo’jaligi
mahsulotining
98
foizini,
investitsiyalarning
yarmini
taʼminlamoqda. Ko’pgina viloyatlarda eksportning 70-90 foizi aynan kichik
biznesga to’g’ri keladi.(4) O’zbekiston iqtisodiy islohotlarning bosh maqsadi ochiq
tashqi siyosatli, barqaror ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini kuchli
demokratik huquqiy davlatni va fuqarolar jamiyatini qurish hisoblanadi.
Respublikada bozor qayta o’zgartirishlari qat’iy va izchil amalga oshirilmoqda.
Shu sababli ham, Respublikmizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish uchun quyidagi sharoitlar yaratilgan: 1.Kichik biznes subyektlarining
ro’yxatdan o’tish vaqti 30 daqiqani tashkil etadi. Yakka tartibdagi tadbirkor
sifatida ro’yxatdan o’tish uchun faqat bir dona, yuridik shaxs sifatida kichik
korxonani ro’yxatga olishda esa - ikki dona hujjat talab etiladi. 2.Deyarli barcha
tarmoqdagi kichik korxonalar kichik biznesni rivojlantirish uchun qulay shart-
sharoitlar yaratishning muhim omili hisoblanadigan yagona soliq to’lovi stavkasi,
realizatsiya qilingan tovarlar va xizmatlar hajmining 5% ni tashkil etadi. Shu bilan
bir qatorda kichik biznes subyektlari uchun yagona ijtimoiy to’lovning amaldagi
stavkasi 15% ni tashkil etadi. 3.Yangi tashkil etilgan chet el investitsiyasi
ishtirokidagi ishlab chiqarish korxonalarga besh yil davomida ular ro’yxatdan
o’tgan kunidagi soliq va majburiy to’lovlar stavkasini qo’llash huquqi beriladi.
2018-yildan boshlab 1 gektardan ko’proq yer maydoniga ega bo’lgan kichik
korxonalar yagona yer solig’i to’lashi belgilab qo’yildi. 4.Kichik biznesni
moliyaviy qo’llab-quvvatlash quyidagi yo’llar orqali amalga oshirilmoqda: banklar
tomonidan imtiyozli stavkalar bo’yicha kreditlar berish; tadbirkorlikni qo’llab-
quvvatlash davlat jamg’armasining tadbirkorlik faoliyatiga berilgan kredit
mablag’larining 50% miqdoridagi kafillik va tijorat banklari kreditlari bo’yicha
hisoblangan foiz xarajatlarini qoplash. 5.Tadbirkorlik subyektlarining huquqlarini
va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga ma’sul institut tomonilan biznes
manfaatlari himoyalangan. O’zbekistonda kichik biznes subyektlari faoliyatini
rejadan tashqari tekshirish bekor qilindi, shuningdek birinchi marta sodir etilgan
moliyaviy-xo’jalik huquqbuzarlik uchun tadbirkorlik subyektlari ma’muriy
jarimalarning barcha turlaridan ozod etilgan. 6.Respublikaning barcha hududlarida

---

tadbirkorlik subyektlariga davlat xizmatlarini ko’rsatuvchi “yagona darcha”
tamoyili ostida faoliyat ko’rsatadigan markazlarda tadbirkorlikni qo’llab-
quvvatlovchi markazlar tashkil qilingan. Tadbirkorlik faoliyatini endi boshlovchi
subyektlar uchun o’zlarining biznes rejalarini tuzish, huquqiy va amaliy ko’mak
berish, shuningdek faoliyatlari uchun zarur ma’lumotlarni olishlari uchun “biznes-
inkubatorlar” tashkil etilgan. Kichik biznesning mamlakat iqtisodiyotiga
qo’shadigan hissasini oshirilishini, kichik sanoat zonalarining yaratilishi,
investitsion muhit va raqobat muhitini yaxshilanishi, kichik biznes bilan davlat-
xususiy sherikchiligi doirasida davlat xaridlari hajmini kengaytirilishi, yirik va
kichik korxonalar o’rtasida o’zaro manfaatli hamkorlikni mustahkamlanishi,
innovatsiya jarayonlariga tadbirkorlik subyektlarini jalb qilish orqali ko’rishimiz
mumkin. Shuni ham ta’kidlash joizki, yetarli eksport salohiyatiga ega bo’lgan,
biroq ayni paytda yanada rivojlanish uchun yetarli darajada kapitalga ega
bo’lmagan muvaffaqiyatli va istiqbolli kichik korxonalarni moliyaviy qo’llab-
quvvatlash katta ahamiyatga ega. Ushbu chora-tadbirlarlarni samarali kichik biznes
sohasida ko’proq ish o’rnini yaratishga, jahon bozoriga kirish imkoniyatlarini
oshirishga yordam berib, mamkalatni eksport salohiyatini oshirishga va aholi
daromadlarini oshishiga imkon yaratadi
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi
1-jadval
Ko`rsatkichlar 2016
2017
2018
2019
2020
2021
YaIM
66,8
65,3
62,4
56,0
55,7
54,5
Sanoat
45,3
41,2
37,4
25,8
27,9
27.0
Qurilish
66,9
64,8
73,2
75,8
72,5
72,4
Bandlik
78,2
78,0
76,3
76,2
74,5
Eksport
22,0
22,0
27,2
27,0
20,5
22,3
Import
53,6
56,2
56,2
61,6
51,7
48,7
3
Jadvaldan ko`rinib turibdiki hozirgi kunda yurtimizda 2021-yilda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni ulushi 54.5 foizni tashkil etdi.Yuqoridagi ko`rsatkichlardan
3
Stat.uz

---

shunday bir xulosaga kelsak bo`ladiki yillar kesimida kichik biznesning ulushi
YaIM da kamayib borganligini ko`rishimiz mumkin buning asosiy sabablari shuki
Covid -19 virusining 2019 –yilda paydo bo`lib keng miqyosda tarqalishi ham o`z
tasirini o`tkazmasdan qolmadi
Yurtimizda hozirgi kunda umumiy kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik subyektlarining umumiy ulushini ko`rishimiz mumkin.
Jadval-2
Bu jadvaldan ko`rinib turibdiki yurtimizda olib borilayotgan islohotlarning o`z
samarasini va barcha amalga oshirilayotgan islohot va harakatlarning ijobiy
natijasini ko`rishimiz mumkin.
2014-yil
O`zbekistonda
umumiy faoliyat
yuritayotgan kichik biznes korxonalarining umumiy sonini ko`radigan bo`lsak
o`sha vaqtda umumiy 213643 ta kichik biznes subyektlari o`z faoliyatini olib
borganini ko`rishimiz mumkin.Hozirgi kunga keladigan bo`lsak tadbirkorlik
subyektlari kichik biznes faoliyatida jami 488936 ta 2022-yil yanvar oyi
malumotlari asosida shunchan tashkil etdi. Umumiy olib qarasak manshu o`tgan
sakkiz yil mobaynida bo`lgan o`zgarishlar qariyib kichik biznes subyektlari soni
ikki barobarga oshdi bundan shunday xulosaga kelsak bo`ladiki yurtimizdagi
yaratib berilgan iqtisodiy erkin muhit va shart-sharoitlar natijasida tadbirkorlik
faoliyati ildam rivojlanmoqda buning barchasi iqtisodiyotimizning yanada
rivojlanishiga va aholing turmush tarzi yanada o`sishiga olib keladi. Bunga
qo`shimcha tarzda kichik biznesni davlat tomonidan rag`batlantirishga ham katta

---

etibor berilmoqda buning asosiy sabablaridan biri bilamizki covid-19 pandemiyasi
ham kichik biznesga tasir qildi.
4
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida kichik biznesning o`rni
Haqiqatdan ham rivojlangan mamlakatlarning tarixiga qaraydigan bo`lsak kichik
biznesning rolini yaqqol ko`ra olamiz. Ko`pchilik rivojlangan mamlakatlarning
asosiy rivojlanish bo`g`ini sifatida kichik biznes va tadbirkorlik asosiy rol o`ynaydi.
Buning asosiy omili rifatida ularning rivojlanishning haqiqiy va shaffof bozor
tamoyillarini to`liq rioya etgani va har bir faoliyat doirasida ochiq va shaffof
tizimni , har bir biznes bilan shug`ullanmoqchi bo`lgan kishi uchun teng sharoitlar
yaratilganligi qaysigi ham iqtisodiy ham huquqiy , bu o`z navbatida o`z mevasini
bermasdan qolmaydi. Jahon iqtisodiyotini iqtisodiy faoliyatda ajratish va ular
orasidagi asosiy iqtisodiy munosabatlarning ajralishi nafaqat ayrim
mamlakatlarning rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilishga, balki ularni o'zlari
orasida taqqoslashga imkon beradi. Biroq, butun dunyoda iqtisodiy rivojlanish
nuqtai nazaridan juda farq qiladigan 200 dan ortiq mamlakat. Va tasniflash
bilimlari o'zaro o'rganish va iqtisodiy rivojlanish tajribasini almashish uchun juda
muhimdir. ivojlangan davlatlar iqtisodiyoti jahon iqtisodiyoti va tashqi savdo
rejimining liberal tashkiloti ochiqligi bilan ajralib turadi. Global ishlab chiqarishda
etakchilik, jahon savdosi, xalqaro kapitali, Xalqaro pul va hisob-kitob
munosabatlaridagi etakchi rolini belgilaydi. Xalqaro mehnat migratsiyasi sohasida
rivojlangan davlatlar qabul qiluvchi tomon sifatida ishlaydi. Rivojlangan
mamlakatlarning asosiy belgilari orasida quyidagilarni ajratish tavsiya etiladi:
1. Aholi jon boshiga aholi jon boshiga o'rtacha 20 ming dollarni tashkil etadi va
doimiy ravishda o'sib bormoqda. Bu iste'mol va investitsiyalarning yuqori
darajasini va umuman aholining turmush darajasini belgilaydi. Ijtimoiy yordam -
bu qadriyatlar va jamiyatning asosiy asoslari baham ko'radigan "o'rta sinf".
4
Stat.uz

---

2. Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotining tarmoq tarkibi sanoatning hukmronligi
yo'nalishi va sanoat iqtisodiyotining post-sanoat asosida sanoat iqtisodiyotining
aniq tendentsiyasi bo'lib, evolyutsiya hisoblanadi. Xizmatlar hajmi jadal
rivojlanmoqda va unda band bo'lgan aholining ulushi bilan olib boriladi. Ilmiy va
texnik taraqqiyot iqtisodiyotning iqtisodiy o'sishi va tarkibiga jiddiy ta'sir
ko'rsatmoqda.
3. Rivojlangan mamlakatlar biznesining tuzilishi turlicha. Iqtisodiyotda etakchi rol
katta tashvish tug'diradi - TNK (transmilliy korporatsiyalar). Istisno - bu Evropada
bo'lgan ba'zi kichik mamlakatlar guruhi bo'lib, unda jahon sinfi bo'lmagan. Biroq,
rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotlari iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlik omillari
sifatida o'rta va kichik biznesning keng tarqalishi bilan ajralib turadi. Ushbu biznes
iqtisodiy faol aholining 2/3 qismigacha ishlaydi. Ko'pgina mamlakatlarda kichik
biznesning 80 foizini taqdim etadi va iqtisodiyotning tarmoq tarkibiga ta'sir qiladi.
Rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiy mexanizmini uchta darajani o'z ichiga oladi:
o'z-o'zidan, korporativ va shtat. U bozor munosabatlari rivojlangan tizimiga va
davlat tomonidan tartibga solishning diversifikatsiyalangan usullariga mos keladi.
Ularning kombinatsiyasi moslashuvchanlikni, ko'payish sharoitlarini o'zgartirish
uchun tez moslashishni talab qiladi va umuman iqtisodiy faoliyatning yuqori
samaradorligi. ichik biznes imkoniyatlarining kengayishi va ta’sirining kuchayishi
uning salohiyatidan faolroq foydalanishni taqozo etmoqda. Agar oldingi yillarda
kichik firmalardan foydalanish chegaralari asosan texnik jihatdan eng oddiy
turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishtirok etish bilan belgilansa, zamonaviy
sharoitda ularni qo'llash doirasi sezilarli darajada kengaytirilishi mumkin va kerak.
Bunday o'zgarishlar hozirgi vaqtda kuzatilmoqda, ular yetakchi sanoat
mamlakatlari sanoat tarmoqlarida ro'y berayotgan tarkibiy va texnologik
o'zgarishlar yo'nalishiga to'liq mos keladi va bu o'zgarishlarni tezlashtiradi.
Kichik biznes jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarini rivojlantirishda, ijtimoiy
muammolarni hal etishda, fan-texnika taraqqiyotini tezlashtirishda katta

---

ahamiyatga ega. Buni AQSh, Angliya, Germaniya, Yaponiya va boshqa
mamlakatlarda yuqori darajada rivojlangan ko'p yillik tajribalar tasdiqlaydi
iqtisodiy jihatdan ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar.
Kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ayrim ilmiy-tadqiqot markazlarining
hisob-kitoblariga ko‘ra, ushbu mamlakatlarda ishchilarning 45-80 foizi kichik
biznesda to‘plangan, kichik biznes barcha korxonalarning 90 foizdan ortig‘ini
tashkil etadi, ular tomonidan 50 foizgacha kichik biznes tashkil etiladi. yalpi milliy
mahsulot.
Kichik biznes zamonaviy iqtisodiy modelning asosidir. U bozor tipidagi
iqtisodiyotning asosiy raqobatdosh ustunliklarini ta'minlaydi, bozor mexanizmiga
zarur moslashuvchanlikni beradi, iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratadi, bir tomondan, raqobat muhitini shakllantiradi, ikkinchidan,
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. asosiy
innovatsiyalar. Kichik kompaniyalar iste'mol talabining o'zgarishiga tezda javob
bera oladi va shu bilan iste'mol bozorida zarur muvozanatni ta'minlaydi. Kichik
biznes iqtisodiyotimiz uchun muhim bo‘lgan raqobat muhitini shakllantirishga
salmoqli hissa qo‘shmoqda. Maʼmuriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor
iqtisodiyotiga oʻtish sharoitida kichik biznesni shakllantirish va rivojlantirish
iqtisodiy siyosatning asosiy muammolaridan biridir. Kichik biznes iqtisodiyotning
o'sish sur'atlarini, bandlik holatini, yalpi milliy mahsulot tarkibi va sifatini ko'p
jihatdan belgilab beruvchi yetakchi tarmoqlardan biridir
Hozirgi kunda tadbirkorlar, oʻrta va kichik biznes jahon mamlakatlarida
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Rivojlangan
davlatlarda tadbirkorlik subyektlari umumiy korxonalar sonining 90 foizdan
ziyodini tashkil etadi va mehnatga layoqatli aholining 50 foizdan ortigʻini ish bilan
taʼminlaydi.Jumladan, Yaponiyada 71,7 %, Germaniyada 69,3 %, AQSHda 53 %
fuqarolar oʻrta va kichik korxonalarda faoliyat yuritadi. 2018-yilgi holatga koʻra,
Oʻzbekistonda mehnat bilan band aholining 76,3 foizi shu sohada ishlaydi.Shu
bilan birga, tadbirkorlik subyektlari taraqqiy etgan mamlakatlarning yalpi ichki

---

mahsuloti tarkibida ham salmoqli oʻringa ega. Xususan, Xitoyda bularning ulushi
60 foizni, Germaniyada – 57 foiz, Singapurda – 53, AQSH va Buyuk Britaniyada –
52, Yaponiyada 51,6 foizni tashkil etadi. Oʻzbekiston yalpi ichki mahsulotida
mazkur soha ulushi 59,4 foizdir.
Kichik biznesning rivojlanishi va uning iqtisodiyotida tutgan o`rni jihatidan misol
qilin Amerika Qo`shma SHtatlarini oladigan bo`lsak va uning ko`rsatkichlariga
to`qtalib o`tsak. AQSHda hozirgi kunda kichik va o`rta biznesni rivojlantirish
uchnun kata ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan 2019-yilda kutilmaganda paydo
bo`lgan pandemiya ham o`zining muhim tasirini ko`rsatdi.Bu katta o`zining salbiy
natijalarini ko`rsatdi va davlat tomonidan rag`batlantirish ishlari amalga oshirildi.
Bunday bayonot bilan 19 aprelda AQSh moliya vaziri Stiven Mnuchin chiqish
qildi.“Biz AQSh kongressi yaqin orada qo‘shimcha mablag‘lar ajratishni
ma'qullashiga umid qilmoqdamiz. Hisob-kitoblarimizga ko‘ra, 300 mlrd dollar
zaymlarni deyarli hamma olishi uchun yetishi kerak”, deb aytgan
Mnuchin. O‘ylashimcha, biz bu borada kelishuvga erishamiz, Senat esa uni ertaga,
vakillar palatasi esa seshanba kuni ma'qullaydi. Chorshanbadan esa biz kichik
biznes korxonalariga zaymlar berishni davom ettiramiz”, deb qo‘shimcha qilgan
moliya vaziri. AQSh prezidenti Donald Tramp 27 mart kuni pandemiya
oqibatlarini yengishga va iqtisodiyotni rag‘batlantirishga qaratilgan 2 trln dollardan
oshiqroq qiymatdagi choralar haqidagi qonunni imzolagandi. Qonun ishsizlik
bo‘yicha nafaqalar to‘lanishi, shifoxonalarga yordam berilishi, biznesga va butun
tarmoqlarga ko‘mak ko‘rsatilishini ko‘zda tutadi. 350 mlrd dollardan ko‘proq
mablag‘ kichik biznesga kreditlar ajratishga yo‘naltirilgan. Agar bu mablag‘lar
xodimlarga maosh berishga yoki ipoteka kreditlari va ijara haqi to‘lashga sarflansa,
davlatga qaytarilmaydi. 16 aprelda bu mablag‘larning barchasi sarflandi. 2021-
yilda AQSH da umumiy kichik biznesning son jihatidagi miqdori 32.5 milliontaga
yetda va bu jami bizneslarning 99.9 foizi tashkil etdi.Bundan ko`rinib turibdiki
AQSHda kichik biznes subyektlarining soni barqaror ravishda o`sganligini
ko`rishimiz mumkin va bu o`tgan yilgi kichik biznes subyektlariga qaraganda 2.5

---

foizga o`sdi yoki 2017-2021 yillar oralig`i mobaydina kichik biznes
subyektlarining umumiy miqdori 9.8 foizga o`sdi. AQSHda “ Kichik biznes’
mamuriyatining takidlashicha kichik biznes xodimlari soni 500 nafardan kam
bo`lgan firma yoki kompaniyalar kichik biznes subyektlari deb yuritiladi. Kichik
biznes AQSH iqtisodiyotida muhim rol o`ynaydi va iqtisodiy rivojlanish va
iqtisodiy o`sish uchun juda muhimdir.Kichik biznes subyektlarining kata qismi 100
dan kamroq ishchilarni yollagan bo`lada ular o`tgan yillar mobaynida millionlab
insonlarni ish bilan taminladi. Amalda hozirgi kunda kichik biznez 61.2 million
dan ortiq ishchilarni ish bilan band qilgan bu umumiy ishchi kuchlarining 46,5
foizini tashkil etadi. AQSH da shtatlar bo`yicha eng ko`p beshta kichik biznes
subyektlarini qaysi shtatlarda tashkil qilinganini ko`rishimiz
mumkin.
Bundan ko`rinib turibdiki California kichik biznes subyektlari bo`yicha AQSH da
yetakchi o`rinni egallab turibdi.
5
Yani bir hozirgi kunda Californiada umumiy 4,2
millionga yaqin kichik biznes subyektlari faoliyat ko`rsatmoqda. Ikkinchi o`rinni
egallab turgan Texas shtatida jami 3 milliondan ziyod kichik biznes subyektlari
faoliyat yuritishmoqda. Uchunchi o`rinda hozirgi kunda Florida shtati egallab
turibdi u yerda jami 2.8 millionga yaqin kichik biznes subyektlari faoliyat
5
https://www.guidantfinancial.com/

---

yuritishmoqda. Umumiy olib qarasak Amerika Qo`shma SHtatlarining
iqtisodiyotining tayanchi va ystuni hamda asosiy roli stafida kichik biznes
subyektlarining ahamiyati juda katta hisoblanadi .

umumiy 50% kichik biznes 5 yildan ziyod faoliyat ko`rsata oladi raqobatbardosh
bozor iqtsosodiyoti shoroitida va 33% – 10+ yildan ko`proq faoliyati davometadi.

26% foiz odamlar o`zlarining kichik biznesi bo`lishi maqsadida ochishadi

Oyiga 500 mingdan ziyod kichik biznes subyektlariga asos solinadi.

63 millionga yaqin ishchi kuchini ish bilan taminlagan .

70 % kichik biznes egasi yani ochadigan shaxs bitta bo`ladi va o`zi boshqaradi
64% kichik bizneslar 10$ ming dank am pul mablag`lari tikilishidan boshlanadi

Kichik biznes AQSH ning umumiy 54,3 savdo hajmini tashkil etadi.

---

Bilamizki
bu Kichik Biznez Ideksi hisoblanadi, bu yuqoridagi diagramma
malumotlari but dunyodagi kichik biznes subyektlrining
2018 –yilning 1-
choragidan 2021-yilning 4-chi choragigacha malumotlarni o`z ichiga oladi. 2019 –
yilda covid-19 ning paydo bo`lishi va tarqalishi ko`rib turganimizdek kichik
biznes subyektlariga salbiy tasir ko`rsatdi. Kichik biznez subyektlarining
pandemiya 71,7 foizdan 39,5 foizgacha tushdi bu esa o`z navbatida ishsizlikni
ko`payishiga olib keldi , bu vaziyatni yengillashtirish uchun har bir davlat kichik
biznes subyektlarini rag`batlantirish va imtiyozlar berishdi.
Hozirgi kunda AQSH iqtisodiyotida kichik biznesning roli juda katta hisoblnadi va
u hozirgi kunda jami ishchikuchining ikkidan uch qismidan ko`prog`ini ish bilan
taminlagan va YaIM ning 45.6 foizini tashkil etadi.Umuman olganda hozirgi
kunga AQSH da kichik biznesga yanada katta etibor qaratilmoqda chunki kichik
biznes mamlakat iqtisodiyotining driverlaridan biri hisoblanadi.
6
6
https://policyadvice.net/insurance/insights/small-business-statistics

---

Kichik biznesni davlat tomonidan rag`batlantirishning institutsional asosi
Mamlakatimiz iqtisodiyotini taraqqiy ettirishda kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik alohida ahamiyat kasb etadi va hozirgi sharoitda uning roli yanada
ortib bormoqda. Shu sababdan ham Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal
rivojlantirish har qanday mamlakat iqtisodiyotining barqaror o`sishini ta’minlovchi
asosiy bo`g`in va amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ustuvor yo`nalishi
hisoblanadi. Iqtisodiyotda ro`y berayotgan turli ijobiy o`zgarishlar ko`p jihatdan
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi bilan uzviy bog`liqdir.
Respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni barqaror rivojlantirish va
uni
davlat
tomonidan
qo`llab-quvvatlash
mamlakat
ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishining
asosiy
ustuvor
yo`nalishlaridan
biri
qilib
belgilangan.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlab o`tganlaridek: “...jiddiy va kundalik
e’tiborini talab qiladigan yana bir muhim yo`nalish bor. Bu-xususiy mulk va
tadbirkorlikni
yanada
rivojlantirish
va
ularning
ta’sirchan
himoyasini
ta’minlashdir”[1].
Jamiyatimizning
iqtisodiy
negizi
bozor
iqtisodiyotiga
asoslangan. Bozor iqtisodiyotining tayanchi sifatida esa kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sohasi muhim o`rin egallaydi. Ushbu sohani jadal rivojlanishini
ta’minlash maqsadida qonunchilik bazasini takomillashtirib borish ob’ektiv
zaruriyat hisoblanadi. Chunki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi
mamlakat iqtisodiyotini barqaror yuksaltirish, yangi ish o`rinlarini yaratish va aholi
daromadini oshirishning muhim omili hisoblanadi. Mamlakatimizda ham barqaror
ijtimoiy iqtisodiy o`sishni ta’minlashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlarining o`rni beqiyosdir. Xususan, ularning yalpi ichki mahsulotdagi
salmog`i muntazam o`sib, 2019 yil yakunlari bo`yicha 56,9 foizga, sanoatda esa 45
foizga oshdi. Shuningdek ish bilan band aholining 78 foizi mazkur sohada mehnat
faoliyatini yuritmoqda. Ushbu ko`rsatkichlarga erishishda tijorat banklari
kreditlash hajmining oxirgi yillarda o’sishi ham muhim omillardan hisoblanadi. [1].
O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning 2017-2021 yillarga
mo`ljallangan harakatlar strategiyasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
xususida quyidagilar ta’kidlangan: “...kichik biznes va xususiy tadbirkorlik milliy

---

iqtisodiyotni yaratish, jamiyatning ijtimoiy barqarorligini asosi hisoblanuvchi o`rta
mulkdorlar sinfini shakllantirish, raqobat muhitini vujudga keltirish va barqaror
iqtisodiy o`sishga erishishda muhim omil bo`lib hisoblanadi” [2] Kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi ahamiyatini oshirishda
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2016 yil 5 oktyabrdagi
“Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har
tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga
doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi farmoni alohida rol o`ynadi, chunki
bu farmonda xususiy mulkni huquqiy himoya qilishni yanada kuchaytirish, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va har
tomonlama qo`llab-quvvatlashga asosiy e’tibor qaratilgan[3]. Mamlakatimiz
iqtisodiyotini taraqqiy ettirish, yangi ish o`rinlarini yaratish bilan bog`liq
masalalarni hal etishda tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish juda muhimdir,
aynan ushbu masalaga berilgan e’tibor yuqorida ta’kidlab o`tilganidek, ushbu
sohaning mamlakatimiz YaIMdagi ulushini doimiy oshib borishiga sabab
bo`lmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 17-fevraldagi
77-son qarori bilan
“Tadbirkorlikni rivojlantirish
agentligi huzuridagi
Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi to‘g‘risida”gi
Nizomda tasdiqlandi.
Nizomda bir qancha o‘zgarishlar keltirilgan bo‘lib, endilikda:
– savdo faoliyati uchun summasi 200,0 mln so‘mdan ortiq bo‘lmagan,
O‘zbekiston
Respublikasi
Markaziy
bankining
qayta
moliyalashtirish
stavkasidan 10 foiz punktgacha oshgan qismi bo‘yicha milliy valyutada;
– O‘zbekiston Respublikasi 2020-yil 13-oktyabrdagi PQ-4862-son qaroriga
asosan Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi hamda Biznes va tadbirkorlik oliy
maktabi tomonidan ma’qullangan dasturlar va belgilangan talablar asosida
nodavlat ta’lim tashkilotlari tomonidan tashkil etilgan o‘quv kurslarini

---

tamomlagan hamda maxsus sertifikatga ega bo‘lgan bitiruvchi (yoshlar, xotin-
qizlar) uchun kasb-hunar va tadbirkorlikka o‘qitish bo‘yicha sarflangan
xarajatlarning 70 foizi, biroq har bir bitiruvchiga 1,0 mln so‘mdan ortiq
bo‘lmagan miqdorida kompensatsiyalar berish yo‘lga qo‘yildi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Baliqchilik sohasini
yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2018-yil 6-
noyabrdagi PQ-4005-son qarori 5-bandida belgilangan kompensatsiya berish
tartibi lizing tashkilotlariga ham tatbiq etiladi.
Ushbu yuqoridagi o‘zgarishlar va Jamg‘arma tomonidan ko‘rsatiladigan
moliyaviy yordam shakllari to‘g‘risida batafsil quyida tanishishingiz mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish
vazirligi huzuridagi Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligiga (keyingi o‘rinlarda
— Agentlik) hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston
Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi huzuridagi Kichik biznes va
tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida” 2019-yil
13-avgustdagi PQ-4417-son qaroriga muvofiq tashkil etilgan Jamg‘armaning
Boshqaruv kengashiga (keyingi o‘rinlarda — Kengash) hisobot beradi.
ungi kunda kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash maqsadida Jamg‘arma tomonidan kafillik va kompensatsiya shaklida
moliyaviy yordamlar berib kelinmoqda.
Birgina o‘tgan yil davomida 20 258 ta kichik biznes va tadbirkorlik
subyektlarining tijorat banklaridan olingan 33,208 mlrd. so‘mlik kreditlari
bo‘yicha Jamg‘arma tomonidan 6,993 mlrd. so‘m miqdoridagi moliyaviy
majburiyatlar olingan.
O‘z navbatida, tahlillar natijasi shuni ko‘rsatadiki, 2020-yilda:

tijorat banklari tomonidan ajratiladigan kreditlar bo‘yicha 5356 ta kichik
biznes va tadbirkorlik subyektlariga Jamg‘armaning 4,172 mlrd. so‘m

---

miqdordagi kafillik majburiyatlari olingan, natijada Jamg‘armaning
kafilligidan foydalanuvchi kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari soni
2019-yilga nisbatan 4,2 barobarga oshgan;

tijorat banklari kreditlari bo‘yicha foiz xarajatlarini qoplash uchun
Jamg‘armaning kompensatsiya berish shaklida moliyaviy yordamidan
foydalangan kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari soni esa 14 902 ta
yetgan va Jamg‘arma 2,821 mlrd. so‘m miqdorda foiz xarajatlari qoplash
yuzasidan majburiyatlar olgan, natijada 2019-yilga nisbatan kompensatsiya
oluvchilar soni 4,4 barobar hamda to‘lab beriladigan foiz xarajatlari
miqdori 3,3 barobarga oshgan.
Bundan tashqari koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish
davrida aholini ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish va iqtisodiyot tarmoqlari
faoliyat ko‘rsatishining barqarorligini ta’minlash maqsadida
O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020-yildagi PF-5969, PF-5978, PF-5986, PF-
5996-sonli farmonlariga muvofiq
Jamg‘arma tomonidan 6 mingga yaqin kichik
biznes va tadbirkorlik subyektlarining kreditlari bo‘yicha moliyaviy yordam
ko‘rsatildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Biznesning qonuniy manfaatlari davlat
tomonidan muhofaza qilinishi va tadbirkorlik faoliyatini yanada rivojlantirish
tizimini
tubdan
takomillashtirishga
doir
chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi
Farmoni tadbirkorlik faoliyati rivojlanishi va biznesning qonuniy manfaatlari
muhofazasini, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi
faoliyati tubdan takomillashtirilishini nazarda tutadi. Farmonda Savdo-sanoat
palatasining tadbirkorlarning huquqlarini himoya qilish, ishbilarmonlik va
investitsiya muhitini yaxshilash, tadbirkorlik faoliyatiga ko‘maklashish, davlat
organlari bilan o‘zaro hamkorlik, tadbirkorlik sub’yektlarini o‘qitish va kadrlar
tayyorlash, tashqi iqtisodiy faoliyat va investitsiyalarni jalb qilish kabi aniq va eng
muhim vazifalari belgilab berilgan. Tadbirkorlikning rivojlanishi ko‘p omillarga,
birinchi navbatda tadbirkorning bilimi, tajribasi va ishbilarmonligiga bog‘liq.

---

Bugungi kunning tadbirkori menejment, rahbarlik usullari asoslari, iqtisodiy
masalalar bo‘yicha biznesni rejalashtirish, xo‘jalik faoliyatini tahlil etish,
chiqimlarni kamaytirib, foydani ko‘paytirish, shuningdek, huquq va psixologiya
sohasi kabi bilimlarni egallashi zarur. Chunki zamonaviy ishlab chiqarish juda
murakkab, texnika vositalari va texnologiyalar muttasil takomillashib bormoqda.
Rivojlangan davlatlar tajribasi tadbirkorlik milliy iqtisodiyotni modernizatsiya va
diversifikatsiya qilishda, uni barqaror sur’atlar bilan rivojlantirishni ta’minlashda,
texnik hamda texnologik qayta jihozlash, yangi turdagi mahsulotlarni
o‘zlashtirishda o‘ta muhim rol o‘ynashidan, ichki bozorni zarur tovar va xizmatlar
bilan to‘ldirishning asosiy manbayi ekanligidan yaqqol dalolat beradi. O‘zbekiston
uchun xususiy tadbirkorlikning mehnatga layoqatli aholini ish bilan ta’minlash
yoki o‘zini o‘zi band qilish, uning daromadini oshishidagi ahamiyati, ayniqsa,
muhimdir.
Yoshlar mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda ham katta kuch. Respublikamizda
230 mingga yaqin yosh tadbirkor va fermerlar, mohir hunarmandlar faoliyat olib
bormoqda. Ularning safi yanada kengayishi uchun davlat tomonidan zarur shart-
sharoitlar yaratib berilmoqda.
Faqatgina “Yoshlar – kelajagimiz” dasturi doirasida yosh avlod vakillarining 8
mingtaga yaqin biznes loyihasiga 1 trillion 630 milliard so‘mdan ziyod imtiyozli
kredit mablag‘lari ajratildi, natijada 40 mingga yaqin yangi ish o‘rni tashkil etildi.
Navqiron avlod tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlashda respublikamizda tashkil
etilayotgan “Yosh tadbirkorlar” kovorking-markazlari va “Yoshlar mehnat
guzarlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ularda tadbirkorlik ko‘nikmalarini
egallagan yoshlar mustaqil faoliyatini boshlashmoqda. Qishloq joylarida esa “Har
bir yoshga – bir gektar” loyihasining amalga oshirilishi natijasida 65 mingga yaqin
yosh dehqonlarga 54 ming gektardan ziyod yer ajratib berildi.

---

Bundan tashqari yoshlar va xotin-qizlarni tadbirkorlikka jalb qilish va
tadbirkorlikni rivojlantirish maqsadida Prezident qarori qabul qilindi. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “Aholini tadbirkorlikka jalb qilish tizimini
takomillashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida” 2020 yil 13 oktyabrdagi PQ-4862-son qarorida belgilangan topshiriqlar
ijrosi aholi, ayniqsa yoshlar va xotin-qizlar hamda biznes sohasi vakillarini qo‘llab-
quvvatlashning asosiy yo‘nalishlari bo‘lib xizmat qiladi. Jumladan qarorda aholini,
ayniqsa yoshlar va xotin-qizlarni tadbirkorlikka keng jalb qilish, mikromoliyalash
tizimini takomillashtirish, tadbirkorlikni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash
tizimini joriy etish hamda yagona davlat tashkiloti tomonidan muvofiqlashtirib
borish nazarda tutilgan.
Mazkur qarorda belgilangan topshiriqlar ijrosini ta’minlash “Nazorat rejasi” ning
5-bandida “Mikrokreditbank” ATB tomonidan nodavlvat ta’lim tashkilotlari
maxsus sertifikatini olgan, tadbirkorlik tashabbusiga ega jismoniy shaxslar, shu
jumladan yoshlar va xotin-qizlarga o‘z biznesini tashkil etish uchun 33 million
so‘mgacha miqdordagi mikrokreditlar ta’minotsiz ajratiladi. Mikrofirma va kichik
korxona ta’sis etgan shaxslarga uchinchi shaxs kafilligi, sug‘urta polislari, kredit
hisobiga sotib olinayotgan mol-mulklar garovi, Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-
quvvatlash davlat jamg‘armasining kafilligi va boshqa ta’minot turlari asosida 225
million so‘mgacha miqdorda mikrokreditlar ajratiladi. “Mikrokreditbank”ka kasb-
hunar va tadbirkorlikka o‘qib, sertifikat olgan yoshlarga imtiyozli foizlarda
mikrokreditlar ajratish choralarini ko‘rish vazifasi qo‘yildi. Bunday kreditlar 3 yil
imtiyozli davri bilan 7 yil muddatga beriladi. Bank tomonidan ushbu maqsadlar
uchun kelgusi yilda 45 million dollarlik mikrokreditlar ajratilishi ko‘zda
tutilmoqda. Yoshlar loyihalarini moliyalashtirish uchun Investitsiyalar va tashqi
savdo vazirligi qoshida alohida jamg‘arma tashkil etilib, ushbu jamg‘armaga 100
million dollar mablag‘ ajratiladi. Ushbu jamg‘arma yoshlarning loyihalariga qulay
shartlarda va past foizlarda kredit beradi. Bu 2021 yilning o‘zida yilda kamida 500
ming yoshga ish joyi yaratish imkonini beradi. Shuningdek, respublikamiz

---

hududlarda “ustoz-shogird” an’anasi yanada kuchaytirilib, ana shu ezgu ishga jalb
etiladigan hunarmand ustalarni Bandlikka ko‘maklashish jamg‘armasidan moddiy
rag‘batlantirish tizimi joriy etiladi.
7
Yurtimizda erkin iqtisodiy va kichik sanoat zonalarini tashkil etish tajribasidan
foydalangan holda barcha shahar va tumanlarida “Yoshlar kichik sanoat zonalari”
tashkil etiladi. Ushbu sanoat zonalarida yoshlar loyihalarini amalga oshirishga
ko‘maklashish
uchun
zarur
bo‘ladigan
barcha
infratuzilma
ob’yektlari
joylashtiriladi.
Tijorat banklarining hududlarda faoliyat boshlagan “Loyihalar fabrika”lari
yoshlarimizning ilg‘or g‘oyalari asosida loyihaviy taklif va biznes rejalarini
tayyorlab beradi. Yoshlar loyihalarini moliyalashtirish uchun Investitsiyalar va
tashqi savdo vazirligi qoshida alohida jamg‘arma tashkil etilib, ushbu jamg‘armaga
100 million dollar mablag‘ ajratiladi. Ushbu jamg‘arma yoshlarning loyihalariga
qulay shartlarda va past foizlarda kredit beradi.
Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, fermer va dehqon xo‘jaliklarini
qo‘shmaganda tadbirkorlik sub’yektlari soni qariyb 408 mingtaga yetgan. Shundan
90 ming 161 tasi xususiy korxonadir. E’tiborlisi, xususiy korxonalar soni bo‘yicha
poytaxtdan keyingi o‘rinlarni mehnat resurslari nisbatan yuqori bo‘lgan Farg‘ona,
(11 061 ta), Qashqadaryo (9 200 ta), Namangan (7 188 ta) viloyatlari band etdi. Bu
esa ushbu hududlarda yoshlar bandligini ta’minlashda jiddiy siljishlar bo‘lishiga
katta umid uyg‘otadi.Umumiy olib qarasak yurtimizda kichik biznesni yanda
rivojlantirishga juda katta etibor qaratilmoqda. Prezidentimiz
SHavkat
Mirzeyoyev tomonidan ko`plab qaror va farmonlar qabul qilinmoqda buning
zamirida yanaqa kichik biznes sohasini rivojlantirish
, yoshlarni ish bilan
taminlash , ularning o`z biznesiga ko`maklashish , daromadlarini oshirish umuman
7
https://review.uz/uz/post/ozbekistonda-yoshlar-tadbirkorligini-qollab-quvvatlash-va-rivojlantirishd-amalga-
oshirilayotgan-islohotlar-samarasi

---

xalqimizning hayotdn rozi bo`lib yashashi uchun barcha shart –sharoitlarni yaratish,
shu orqali ko`zlagan maqsadlarimizga yetish asosiy vazifalardan biri hisoblanadi.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida respublikamizda kichik biznes
va xususiy tadbirkorlik rivojlanishini yanada rag‘batlantirish maqsadida keng
ko‘lamli institutsional va tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi tizimi qaytadan isloh qilinib,
biznes rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda yangi yondashuvlar tadbiq etilgani,
tadbirkorlik sub'yektlarining qonuniy manfaat va huquqlarini himoya qilishning
mutlaqo yangi tizimi joriy etilgani, biznes bilan muloqot qilishning, ayniqsa
viloyat, shahar va tumanlarda samarali mexanizmi joriy etilgani mamlakatimizda
ushbu sohada olib borilayotgan ishlarga misol bo‘la oladi.
Kichikbiznesnirag’batlantiruvchi texnoparklar, tijorat banklari, axborotkonsalting
markazlari, auditorlik firmalari, o`qitish markazlari, baholash kompaniyalari, to
varxom ashyo birjasining savdo maydonchalari, mikrokredit tashkilotlari, kredit
uyushmalari, biznesinkubatorlar, brokerlik idoralari, lizing kompaniyalari, biznei
nkubatorlar va boshqa tashkilotlarni o`z ichiga olgan innovatsiya infratuzilmasi tas
hkil etilgan. Kichik biznes innovatsiya infratuzilmasining asosiy funktsiyasi tad
birkorliksub`ektlariga u yoki bu turdagi (kerakli ma`lumot bilan
ta`minlash,
moliyaviy
qo`llab-quvvatlash,
bino
hamda
asbob
uskunalar bilan ta`minlash, konsultatsiya berish, kadrlar tayyorlash va h.k.) xizm
atlarni ko`rsatishdan iboratdir. Bugungi kunda kichik biznes sub`ektlarining inno
vatsion faoliyatini rivojlantirishda innovatsion infratuzilma o`rni ortib bormoqda
Bizning fikrimizcha, kichikbiznesg xizmat ko`rsatuvchi infratuzilmani tuzis asosiy
maqsad uning ob`ektlari samarali faoliyat ko`rsatishigina emas, balki ularning
faoliyatlarini jamiyat manfaatlari, xususan, tizimli o`zgartirish hamda mahalliy
iqtisodiyotni rivojlantirish, ishlab

---

chiqarilayotgan mahsulotlar turlarini kengaytirish, ularning raqobatbardoshligini
ta`minlash, yangi ish o`rinlarini yaratish uchun yo`naltirishdan iboratdir. Respubli
ka hududlarida tadbirkorlik sub`ektlariga xizmat ko`rsatuvchi Biznes markazlar fa
oliyatini tashkil qilish Dasturi tadbirkorlik muhitini muvaffaqqiyatli shakllantir
ishda
tadbirkorlik
sohasidagi
milliy
axborot-
maslahat ta`minotining tahlili va konsalting xizmatidagi jahon tajribasi yutuqlari
asosida tayyorlangan hamda hududlarda xususiy tadbirkorlik va kichik biznes
ni jadal rivojlanishinirag’batlantirishga yo`naltirilgandir.
Umumiy qilib aytadigan bo`lsak yurtimizda kichik biznesni rag`batlantirishning
institutsional asosi sifatida Prezidentimizning qaror va farmonlari bilan tashkil
etilgan jamg`armalar va agentliklar kabilarni misol qilib olishimiz mumkin.
Masalan eng muhimlaridan biri bu Tadbirkorlik faoliyatini qo`llab –quvvatlash
davlat jamg`armasi hisoblanadi va bu jamg`arma yurtimizdagi kichik biznes
vatadbirkorlikni
rivojlantirishning institutsional asoslaridan biri hisoblanadi.
So`ngi yilllarda yurtimizda Prezidentimiz tomonidan qabul qilinayotgan farmonlar
va qarorlar kichik biznes va tadbirkorlikni yurtimizda yanada rivojlantirish
maqsadida imtiyozli kreditlar berishni yanada jadallashtirish, bu orqali yangi ishchi
o`rinlarini yaratish m muhim hisoblanadi.va shu kabi banklar ham tadbirkorlikni
rag`batlantirishning institutsional asoslaridan biri hisoblanadi.
Xulosa
Kichik biznesning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi o’rni, aholi farovonligini
oshirishdagi imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi xulosa va takliflarni
keltirish mumkin: - kichik biznes subyektlarining samarali faoliyatiga halaqit
berayotgan, to’sqinlik qilayotgan yoki qilishi mumkin bo’lgan muammolarni
muntazam ravishda o’rganib borish va o’z vaqtida bartaraf etish chora-tadbirlarini
ko’rish; - hududlardagi bo’sh yoki samarali foydalanilmayotgan bino va inshootlar
to’g’risidagi aniq ma’lumotlarning qisqa muddatlarda olinishi hamda u faoliyati
uchun yanada qulay muhit yaratish borasida har bir hududdagi o’ziga xos

---

xususiyatlarni aniqlash va ulardan kelib chiqqan holda mavjud barcha
imkoniyatlarni safarbar eish; - hududlardagi kichik biznes faoliyatini tashkil etish
va amalga oshirish yo’lidagi har qanday byurokratik to’siqlarni bartaraf etish; -
hududlardagi kichik biznes subyektlarining energiya, gaz, suv va kanalizatsiya,
issiqlik ta’minoti va boshqa shu kabi muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga
ulanishi jarayonlariga e’tibor qaratish hamda bu boradagi ilg’or tajribalarni
qo’llash; - hududlarda faoliyat yuritayotgan kichik biznes subyektlarining faoliyat
yo’nalishlari jihatidan tarkibini takomillashtirish choratadbirarini qo’llash, xususan,
sanoat sohasida, yuqori texnologiyalarni talab etadigan zamonaviy ishlab chiqarish
tarmoqlarini tashkil etishda ilg’or ilm-fan yutuqlariga asoslangan kichik biznes
rivojlantirishni rag’batlantirishning turli yo’l va choralarini izlab toppish muhim
hisoblanadi.Respublikamizda kichik biznesni har tomonlama qo’llab-quvvatlab,
ularning ichki va tashqi bozorda raqobatlasha oladigan, sifatli mahsulot ishlab
chiqarish va xizmatlar ko’rsatishni izchil yo’lga qo’ya oladigan mustahkam
iqitisodiy sohaga aylanishini ta’minlash lozim. Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak,
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning barqaror rivojlanishi mamlakat
iqtisodiyotining taraqqiy etishini ta’minlaydi. Aholi bandligini ta’minlashdagi
mazkur sohaning ahamiyati soha uchun yanada e’tiborni kuchaytirish lozimligini
ko‘rsatadi. Demak, kichik biznes sohasida tarkibiy o‘zgarishlar, imkoniyat va
imtiyozlarni muntazam amalga oshirish har jihatdan mamlakat iqtisodiyoti rivojiga
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1
. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni, T.: 2017 yil, 7 fevral.
2. O’zbeksiton Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik subyektlariga davlat xizmatlarini
ko’rsatish mexanizmlarini takomillashtirishga doir qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida”gi
qarori. Toshkent shahri. 2017 yil, 1 fevral

---

3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xususiylashtirilgan korxonalar bilan ishlash
samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori. Toshkent shahri. 2017 yil, 18 aprel
4. O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari.
www.stat.uz
5 Berkinov B.B., Aynaqulov M.A. Kichik tadbirkorlik korxonalarining yirik korxonalar bilan
ishlab chiqarish kooperastiyasi. – Jizzax, 2004
6 . Bekmurodov A.Sh., Sattorov S., To`raev J., Soliev K., Ro`ziev S. O`zbekiston iqtisodiyotni
liberallashtirish yillarida. Kichik biznes va tadbirkorlik rivoji – davr talabi. 3-qism. –T.: TDIU,
2005.
7 . Qosimova M.S., Xodiev B.Yu., Samadov A.N., Muxitdinova U.S. Kichik biznesni boshqarish.
O`quv qo`llanma. –T.: O`qituvchi, 2003
8. Qosimova M.S., Ergashxo`jaeva Sh.J. Marketing. O`quv qo`llanma. –T.: TDIU, 2004
9. Samadov A.N. «Kichik biznesni boshqarish» fanidan ma`ruzalar matni. –T.: TDIU, 2005.
10
. O`zbekiston Respublikasining 2015 yildagi ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi bo`yicha yakunlari. – T.:
Statistika davlat qo`mitasi, 2015
11.
Small Business Desk Reference Paperback – December 7, 2004
by Gene Marks
12
s
mall business management in the 21
st century by David Cadden, Sandra Lueder
-
The
Saylor Foundation
,
2014