Sherobod agrosanoat texnikumi

14.3.Mehnat unumdorligi indekslari.
Statistika mehnat unumdorligining faqatgina darajasini aniqlabgina qolmay, uning dinamikasini ham tekshiradi.
Mehnat unumdorligi indeksi deyilganda uning dinamikasini, yoki uning o`zgarishiga ta`sir etuvchi omillarning kuchini harakterlovchi nisbiy ko`rsatkichlar tushuniladi. SHunga asosan mehnat unumdorligi indekslari butun bir sistemasi mavjud. Binobarin amalda qo`llanilishi jihatidan asosiy indekslar sifatida quyidagilar mavjud:

1. 
   O`zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi indeksi.
   
2. 
   Doimiy tarkibli indeks (o`rtacha tortilgan indekslar).
   
3. 
   Struktura o`zgarishlarini ta`sirini ko`rsatuvchi indeks.
   
4. 
   Mehnat usuli bilan aniqlangan doimiy tarkibli indeks.
   

Mehnat unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli indeksi (baholash metodi asosida) quyidagicha aniqlanadi:
I q1 p 0 : q 0 p 0 ;
T <sub>1</sub> T <sub>0</sub>
bu erda, q<sub>1</sub> va q<sub>0</sub> – joriy va o`tgan davrlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning miqdori;
R₀ – mahsulotlar o`zgarmas bahoda;
T<sub>1</sub>va T<sub>0</sub>– joriy va o`tgan davrlarda mahsulotlarni ishlab chiqarishda katnashgan xodimlarning o`rtacha soni yoki shu mahsulotlarning ishlab chiqarish uchun sarf qilingan ish vaqti (kishi-kun, kishi-soat).
Keltirilgan indeks mehnat unumdorligiga ikkita muhim omillar ta`sirini ifodalaydi. Bu birinchidan, ishlab chiqarishning har bir uchastkasida mehnat unumdorligining o`zgarishini va ikkinchidan ishlab chiqarishda xizmat qilayotgan mehnat resurslari strukturasining o`zgarishidir.
2.Mehnat unumdorligining o`zgarmas tarkibli indeksi (bu indeks o`z vaqtida akademiq S.G.Strumilin tomonidan tavsiya etilgan):
 _^q 1 P 0 ^q 0 P ₀ :
I   ;
T ₁ T ₁
i_v– ishlab chiqarishning ayrim uchastkalari bo`yicha mehnat unumdorligining o`zgaruvchan tarkibli individual dinamika indekslari.
3.Mehnat unumdorligining dinamikasiga struktura o`zgarishlar indeksining ta`siri:
I q 1 P 0 : q 0 P 0 : iT 1  ;
T 1 T 0 T 1 
Demak bu indeksni hisoblash uchun yuqorida ko`rilgan birinchi indeksni ikkinchi indeksga bo`lish kerak.
Bu indeksdan foydalanish uchun korxonaning butun tsexlarida, uchastkalarida har bir mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarf qilingan ish vaqti hisobga olinishi kerak. Bu indeks mehnat unumdorligining haqikiy o`zgarishini ko`rsatib beradi.
Mahsulot, mehnat unumdorligi va ishchilar soni indekslari orasidagi bog’lanishni ko`rib chiqamiz. Mahsulot hajmi ishchilar soni va mehnat unumdorligi darajasi ko`paytmasiga teng.
Ana shunday bog’lanish bu ko`rsatkichlari indekslari orasida ham mavjud. Buni jadval tarikasida ko`rib chiqamiz: