Shayboniylаr sulolasi davrida

Nodir devonbegi madrasasi


Abdullaxon timi (1577-yil)

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, jamiyatimiz tarixida bir asrdan ortiq tarixiy jarayonlarni boshqarhgan shayboniylar sulolasi o‘z davridan yetuk darajada yaxlit adabiy va me‘moriy yodgorliklari qoldira oldi.

Ammo, Muhtaram Birinchi Prezidentimiz Islom Abdug‘aniyevich Karimov
ta‘kidlaganlaridek «Nаzаrimdа o’zbek xalqining tarixiy o’tmishini, o’zligini,

mа‘nаviyati haqida gаpirаyotgаndа, bizdа chuqur ilmiy аsosgа tаyangаn tahlil, muаyyan mаsаlаlаrdа аniq yondoshuv yetishmаyapti. Ilmiy tildа аytgаndа yaxlit kontseptsiya yo’q. O’zlikni аnglаsh tаriхni bilishdаn boshlаnаdi. Isbot tаlаb bo’lmаgаn ushbu haqiqat dаvlаt siyosаti dаrаjаsigа ko’tаrilishi zаrur».¹

Munosib darajada iqtisoiy-ijtimoiy va adabiy meros qoldirgan shayboniylar sulolasi vakillari Amir Temur boshlab bergan tarixiy jarayonlarni davom ettirishdi. Bu davrning o‘ziga xos xususiyati unda ro‘y bergan tarix va adabiyto faniga oid yangi asarlar yaratishga bo‘lgan kuchli intilish hisoblanadi. Ammo shayboniylar vakillari temuriylar qoldirgan madaniy obeyktlar va adabiy ljarayonlarni yetarlicha baholay olmadilar.
Sabbaki, ular qurgan inshootlarning ko‘pchiligi ular tomonidan yo‘q qilinib tashlandi. Uzoq vaqt davom etmagan shayboniylar sulolasi vakillaridan biri Abdullaxon esa o‘z hukmronligi davrida bir qancha madrasa, ko‘prik, xonoqoh va bir qancha inshootlari bunyod etdi. Bugun shayboniylar tarixini o‘rganish jarayonida shunga to‘xtalish mumkinki, mavjud bo‘lgan manbaalarda yetarlicha tarixiy faktlar yoritilmagan.
Nima bo‘lgan taqdirda ham shayboniyxon va uning vorislari temuriyzodalar amalga oshira olmagan mamlakatni birlashtirish va yogaona shaxs qo‘lida to‘plash ishini amalga oshira oldilar. Bu esa o‘z davrining iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy hayotining yuksali9shi va gullashiga sabab bo‘ldi.
Bugun ham yurtimizning turli go‘shalardan Shayboniyxon avlodlari qoldirgan madaniy inshoootlar qad ko‘tarib ONA TURON zaminimizning muhtasham tarixidan so‘zlab kelmoqda. Necha falokatlarni boshdan kechirgan ona xalqimiz bugun bu tarixiy inshootlar va madaniy-adabiy merosni ko‘z qorachig‘iday saqlab kelmoqda desak hech mubolag‘a bo‘lmas.
Sahyboniyxon va uning vorislari mamalkatimiz hududida soliq va davlat nazariyasioni oz‘ tuzumlari orqali yanada rivojlantirdilar. Bu esa Amir temur boshlab bergan davlatchiligimiz tarixida oltin harflar bilan yozilgan desak xato bo‘lmas.
Shonli va sharafli tariximiz qatlarini ―kovlaganimiz‖ sayin yangi qirralari bizni kutib olmoqda. Kurs ishim so‘nggida bu davr tarixini hali qisman o‘rganilganini bir qancha ilmiy ishlar uchun manbaa sifatida xizmat qilishiga amin bo‘ldim.





¹ Islom Kаrimov. Biz kelаjаgimizni o’z qo’limiz bilаn qurmoqdаmiz. 7-jild. T.: O’zbekiston, 1999. 134-bet.