Ketvorgan
soʻzi ham tashqi qiyofani ifodalay oladi: Ketvorgan yigit. Ketvorgan
qiz. Mazkur soʻz toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning birinchi tomida
quyidagilar yozilgan: “Ketvorgan s. t.
Har tomonlama kelishgan, juda chiroyli; juda
yaxshi. Ketvorgan qiz. Ketvorgan yigit. -Yarashibdimi? — Mayna, jilmayganicha, O‘zini
tik tutgancha, undan soʻradi. -Ketvorgan, —
dedi Madyorov va engashib, Maynaiing
gimnastyorka yelkalaridagi uch burchakli qizil belgichalarni tekshirdi. Sh. Toshmatov,
Erk
11
Oradan uch yil oʻtib, kuchuk bola juda ketvorgan it boʻldi. Sh. Xolmirzayev,
Bodom qishda gulladi.
Nazokatli
soʻzi ham tashqi qiyofani ifodalay olgan: Nazokatli yurish,
nazokatli
boqish. Bu soʻz haqida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning uchinchi tomida quyidagilar
yozilgan: “Nazokatli yurish-turishi, harakati va muomalasi nozik,
latif va yoqimli,
nazokati bilan kishiga yoqadigan; odobli. Nazokatli ayol. Nazokatli boʻlmoq. Sft. Uyda
yolgiz oʻtirganida ham, ishda ham Gulxayrining nazokatli boqishlari, haroratli lablari
koʻz
oldidan nari ketmay, yuragiga oʻt tutashadi. S. Nurov, Narvoy. Mahalladagi
qariyalar yoshlarni yuksak maʼnaviy poklikka, nazokatli boʻlishga oʻrgatadilar.
Gazetadan.
Qari
soʻzi ham tashqi qiyofani ifodalaydi: Qari kishi. Qari ot. Qari tol. U toʻgʻrisida
“O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning beshinchi tomida quyidagilar yozilgan: “Qari 1.
Ancha yoshga borgan, qartaygan; keksa. Qari kishi. Qari ot. Qari tol. Yosh-u qari(lar).
Qari bilganini pari bilmas. Maqol.
Qari ham, yosh ham uning oldida odob
saqiayotgandek, askiyaga ortiq ogiz ochmadi. M. Ismoiliy, Farg‘ona t. o. Keksa qari Katta
odamlardek fikr yurituvchi bola, mahmadona. Qari qiz. Erga chiqmasdan yoshi ulgʻayib,
oʻtirib qolgan qiz. Sidiqjonga juvonning bu gaplari, katta ishonch va zoʻr mamnuniyat
11
Ikkinchi lugʻat. 1-tom.-B. 630.
O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik. 1-tom. -Toshkent; Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. -B.62.
3 Ikkinchi lugʻat. 2-tom.-B.63.
bilan gapirshi uncha botmadi, shuning uchun erdan qolgan qari qiz boʻlsa kerak, degan
xayolga bordi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari".
Qiyofali
soʻzi tashqi qiyofa ifodalagan: Kamtar shchtfali rus yigiti. Oddiy kiyofali
O‘zbek yigiti. Sodda qiyofali inson. Qiyofali Biron qiyofada-boʻlgan; koʻrinishdagi,
..dehqonlarcha kamtar, sodda qiyofali rus yigiti kichik serjant edi. Oybek,
Quyosh
koraymas” .
12
Yassi
soʻzida ikkita maʼno mavjud boʻlib, shu maʼnolardan birinchi maʼnosi tashqi
qiyofa ifodalashda qoʻllanadi: Yassi burun. Ushbu soʻz haqida “O‘zbek tilining izohli
lugʻati”ning beshinchi tomida quyidagilar yozilgan: “Yassi 1. Yuza, yoyiq, yalpoq. Yassi
tarelka. Yassi qayiq. Akramxon yigitni zimdan kuzatdi; keng yuzi zahil, koʻzlari nursiz,
burni yassi, kulog‘i ostidagi yamog‘ida tig‘ oʻrni sezilib turardi. I. Rahim, Tinimsiz
shahar”.
Yosh
soʻzining oltita maʼnosi boʻlib, beshinchi maʼnosi sifatni ifodalasa-da, tashqi
qiyofani ifodalamaydi.Shulardan toʻrtinchi maʼnosi tashqi qiyofa ifodalaydi: Yesh yigit,
yosh odam. Mazkur soʻz toʻgʻrisida “O‘zbek tilining izohli lugʻati”ning ikkinchi tomida
kuyidagilar yozilgan: “Yosh 4. sft. Qari emas; navqiron. Yosh odam. Yosh juvon. Yosh
kelsa —- ishga, qari kelsa — oshga. Maqol. Yoshdan xato, kattadan O‘zr. Maqol.
Hudaychi Azizbekdan ilgariroqda qoʻriqchilarni
ogohlantirib borar, miltiq, shashvar
tutgan yosh va keksa muhofizlar uni salomlab qarit olar edilar. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.
Qorabuloq qishog‘idan biri keksa, biri yosh — ikki op’shq chiqib kelaverdi. M. Ismoiliy,
Fargʻona t. o. Mirshablar orasidan uchta yosh bola yorib oʻtib, mingboshining keshxob
toʻniga, oyog‘iga osildi. M. Ismoiliy, Fargʻona t.o. Bu yerga “
12
Ikkinchi lugʻat. 2-tom. -B.419.
2
O‘zbek tilining izohli lugʻati.5 tomlik.5-tom.- Toshkent: Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
Davlat ilmiy nashriyoti, 2006. -B. 10.
3
Ikkinchi lugʻat. 5-tom. -B.261 -262.
4
Ikkinchi lugʻat. 3-tom. -B.275.
kolxoz yoshlarining harakati bilan Pastariqdan chig‘ir bilan suv oqizishdi. I. Raxim, Chin
muhabbat”.
13
Do'stlaringiz bilan baham: 
