Shaxsning bilish faoliyatida tafakkur va nutq

Tafakkur jarayonlari

Tafakkurning psixik faoliyat sifatidagi umumiy xususiyatlarni chizma shaklida keltirish mumkin

Tafakkur turlari

Tafakkur – bu o‘z tuzilishi va turlariga ega bo‘lgan o‘ziga xos faoliyat. Tafakkurning turlarga bo‘linishi shakli, xususiyati, ochib berilganlik, yangililik va voqelikka moslik darajasiga ko‘ra amalga oshiriladi. 

Tafakkur faoliyati o‘zining butun materialini faqat bitta manbadan, ya’ni hissiy bilishdan oladi. Tafakkur sezgilar va idrok qilish jarayonlari orqali tashqi olam bilan bevosita bog‘lanadi hamda shu tariqa olamni aks ettiradi. Bu aks ettirishning to‘g‘riligi amaliy faoliyat orqali tabiat va jamiyatni o‘zgartirish jarayonida uzluksiz tekshirib turiladi. Tafakkur sezgi, idrok va tasavvurning bilish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarini davom ettiradi va rivojlantiradi hamda ularning chegaralaridan tashqariga chiqib ketadi.
Tafakkur - jiddiy ravishda yangilik qidirish va ochishga ijtimoiy jihatdan bog’liq, aloqador psixik jarayondir, uning tahlili va sintezi jarayonida voqelikni bavosita va umumlashtirib aks ettirish jarayonidir. Tafakkur amaliy faoliyat asosida hissiy bilishlardan paydo bo’ladi va hissiy bilish chegarasidan ancha tashqariga chiqib ketadi. Bilish faoliyati sezish va idrok qilishdan boshlanadi va keyin tafakkurga o’tadi. Biroq eng rivojlangan tafakkur ham hamisha hissiy bilish bilan bog’langan bo’ladi. Kishi tafakkur jarayonida hissiy bilish chegarasidan chetga chiqadi.

Tafakkur va nutq

Kishining tafakkur faoliyati uchun uning faqat hissiy bilishi bilan o‘zaro bog‘liqligigina muhim ahamiyatga ega bo‘lib qolmay, balki til bilan nutqning o‘zaro bog‘liqligi ham muhim ahamiyatga egadir. Bunda inson psixikasi bilan hayvonlar psixikasi o‘rtasidagi prinsipial farqlardan biri namoyon bo‘ladi. Hayvonlarning elimentar, juda sodda tafakkuri hamma vaqt faqat hayvoniy harakat tafakkurligicha qoladi. Nutq va tafakkur chambarchas bog‘langandir. Odam nutq bo‘lmasa, til vositalari bo‘lmasa, fikr qila olmaydi. Nutq fikrlash qurolidir. Tafakkur bo‘lmasa nutq ham, til ham bo‘lishi mumkin emas. Nutq bo‘lmasa, tafakkur ham bo‘lmaydi, til materiali bo‘lmasa fikrni ifodalab berib bo‘lmaydi. Faqat til yordami bilangina odamlar bir-biriga o‘z fikrini ayta oladilar.