kichiklarni o’z irodalariga maksimal darajada bo’ysundirishga intilishi xosdir. Bunday
yondashuvda oiladagi kattalar kichiklardan o’zlariga to’la va so’zsiz buysunishni, o’zlarining har
qanday talablarini quloq qoqmay bajarishni, ayni vaqtda, hech qanday tashabbus ko’rsatmaslikni
talab qilishadi. Avtoritar yondashuvda kattalar kichikning xatti-harakatlari, xulqi, hatto
9
istaklarini ham nazorat qilishga urinishadi. Kattalar o’zlarini har qanday xatodan xoli
hisoblashadi. Bunday yondashuvda muomala-munosabat beistisno va to’ligicha kattalardan
kichiklar tomon bo’ladi. Bunday tarbiya usuli kichiklarda kattalardan qo’rqish, begonasirash,
atrofdagilarga dushmanlik bilan qarash kayfiyatini paydo qilishi mumkin.
Oila tarbiyasida
demokratik
yondashuv kattalarning kichiklar bilan iliq, do’stona
munosabat o’rnatishga intilishi, kichiklarning mustaqil tashabbuslarini imkon qadar qo’llab-
quvvatlashga harakat qilishi tarzida namoyon bo’ladi. Kichiklarga ishonish, ko’r-ko’rona nazorat
qilishdan ko’ra ularni tushunishga intilish, ma'qullash va rag’batlantirish orqali kichiklardagi
tashabbus va mustaqillikni ko’zgashga urinish bolalarda o’ziga ishonch paydo qiladi. Bunday
yondashuvda tarbiya ikki tomonlama jarayonga aylanadi: kattalar kichiklarga tarbiyaviy ta'sir
ko’rsatsalar, o’z paytida kichiklar turli tashabbuslar bilan chiqadi, mustaqil yo’sinda o’zlarida
ezgu ma'naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirishga intilishadi. Bunda muloqot kattalardan
kichiklarga qarab yo’naltirilganidek, kichiklardan kattalarga tomon ham yo’naltirilib, ikki
tomonlama xususiyatga ega bo’ladi.
Shuni hisobga olish kerakki, eng yaqin kishilar qurshovida amalga oshirilgani uchun
shaxsning ma'naviy-axloqiy sifatlarini qaror toptirishda oila tarbiyasi alohida mavqega egadir. U
muntazam va uzluksiz ta'sir ko’rsatish xususiyatiga ega bo’lgan amaliy tadbirlar majmuidan
iborat bo’lgani sababli tez samara keltiradi. O’zbek oilalaridagi oila tarbiyasida ayollarning
alohida o’rni bor. Juda qadim zamonlardan o’zbek oilalarida bola tarbiyasi bilan ayollar
shug’ullanishgan. Erkaklar, ayniqsa, otalar tarbiya jarayonida ko’proq bavosita, ya'ni onalar
orqali ishtirok etishgan. O’zbek ayollari bolalarga otalarni juda sirli, oila va uning a'zolariga doir
barcha ikir-chikirlardan ham xabardor bo’lavermasligi kerak bo’lgan dono va qattiqqo’l zot
sifatida ko’rsatishgan. Onalar o’z bolalarida otalarga hurmat, muhabbat, iftixordan tashqari,
otadan cho’chib turish tuyg’usini ham uyg’otishga alohida e'tibor berishgan. Shuning uchun ham
bolalarga: «Otang bilib qolmasin!», «Otang bilsa, nima qilamiz?», «Otang bilib qolguday bo’lsa,
yomon bo’ladi!» tarzidagi yondashuvlarni singdirishgan. Har qanday xatti-harakatning otalar
nuqtai nazaridan baholanishi natijasida o’zbek oilalaridagi tarbiya jarayoni ancha samarali va bir
qadar yengilroq kechgan.
Oila tarbiyasi samarali bo’lishida har bir oilada o’rnatilgan turg’un an'analar ham muhim
o’rin tutadi. An'analarga amal qilish va unga loyiq bo’lishga urinish kichiklarda muayyan ezgu
shaxslik sifatlari shakllanishiga yordam beradi. Xullas, keyingi davrda shaxs shakllanishida oila
tarbiyasi ijtimoiy tarbiyadan kam bo’lmagan mavqega ega ekanligi anglab etildi. Bu hol oila
a'zolari, kattalar, ayniqsa, ayollardan o’ta xushyorlik bilan ish olib borishni taqozo etadi.
Pirovardida shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi davrda mamlakatimizda samarali tarbiya va
ta'lim uyg’unlashib, barkamol avlodni shakllantirishga qaratilgan. Mana shu yo’nalish bizning
10
yurtimizda davlat siyosati darajasiga ko’tarilgan. Mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni
tarbiyalash, yigit-qizlarni XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan
shaxslar etib voyaga yyetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratib borilmoqda.
Shu o’rinda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning quyidagi so’zlarini eslash
joizdir: «Albatta, ta'lim-tarbiya – ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini
ham belgilaydigan, ya'ni xalq ma'naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan eng muhim omildir.
Binobarin, ta'lim-tarbiya tizimini va shu asosda ongni o’zgartirmasdan turib, ma'naviyatni
rivojlantirib bo’lmaydi…
…Har qaysi ota-ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida avvalo shaxsni ko’rishi
zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib chiqqan holda, farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash
qobiliyatiga ega bo’lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish – ta'lim-tarbiya
sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo’lishi lozim…» (Karimov I. Yuksak ma'naviyat –
yengilmas kuch.- 2008, 61-bet).
Bizga yaxshi ma'lumki,
Do'stlaringiz bilan baham: 
