Shaxs rivojlanishining umumiy qonunlari, uning

Bolaning kamolga yetishida muhitning ta’siri. 
Fiziologiya va ruhshunoslik fanining ko‘rsatishicha, inson bolasi tayyor 
qobiliyati bilan emas balki, biror bir qobiliyatning ro‘yobga chiqishi va
rivojlanishi manbai layoqat bilan tug‘iladi. Layoqat o‘z holicha rivojlana olmaydi, 
u go‘yo mudroq holatda bo‘lib uning uyg‘onish-rivojlanishi uchun qulay muhit 
kerak. Muhit deganda biz kishiga ta’sir etadigan tashqi voqea yig‘indisini 

---

tushunamiz, bunga tabiiy muhit (geografik), ijtimoiy muhit, oila muhiti va 
boshqalar kiradi. 
Bola tug‘ilishi bilan ijtimoiy hayot sharoitlari, tayyor ijtimoiy ong 
shakllariga duch keladi. U mehnat sharoitining ta’sirida o‘sadi va ulg‘ayadi. 
Demak, boladagi irsiy belgilarning o‘sishi, kamol topishi insonlar muhiti, 
yashash sharoiti va tarbiyaga bog‘liq desak bo‘ladi, bunga misollar ko‘p. Masalan: 
A.Navoiy onasidan shoir, Eynshteyn fizik, Ulug‘bek atsronom, Ibn Sino tabib 
bo‘lib tug‘ilgan emas. Ulardagi qobiliyat kurtaklarining rivojlanishi, itse’dodiga 
aylanishida ijtimoiy muhit, ta’lim tarbiya muhim rol o‘ynaydi. 
Inson bolasi tug‘ilgandan keyin ijtimoiy-iqtisodiy muhitga emas, balki 
boshqa hayvonlar muhitga tushib qolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik 
ko‘rinishlari saqlanib qolar, lekin insoniy fikr, faoliyati xatti-xarakat bo‘lmaydi. 
1920 yilda Hindistonlik doktor Sing Kalkuttaning janubiy-g‘arbdagi 
Midnapur shaxri yaqinida bo‘ri bolasidan ikkita bo‘ri bolasi bilan ikkita qizchani 
topib oladi va Midnapur bolalar uyiga topshiradi. Ularga Kamol Amash deb ism 
berishadi. Amal bir yildan keyin vafot etadi. Kamolga 1930-yilgacha yashagan. 
Doktor 6 va 9 yil davomida kundalik yozib kuzatib borgan. 
-Qizcha to‘rt oyoqlab yurgan 
-yorug‘dan qo‘rqqan 
-qorong‘ida o‘zini yaxshi his qilar, adashmasdi 
-kechasi kezib yurib kunduzi uxlardi 
-kiyim kiyishni xoxlamagan,yirtib tashlagan 
-olov va suvdan qo‘rqqan
-ko‘rpalarni otib tashlarkan 
-yuvinishni yoqtirmas 
-tayyor ovqatni yemas. go‘shtni qo‘l urmasdan og‘zi bilan yer ekan 
-suyak gajardi 
-qo‘lga bersa yemagan faqat yerdan yegan 
-bo‘ridek uvillagan. 
Qanchalik urinmasin Sing Kamol insonga aylanmagan.Tikka yurishni 
o‘rgangan,ammo yugurganga to‘rt oyoqlab yugurardi. 7 yildan 45 so‘z o‘rgangan 
demak inson biologik mavjudod sifatida ham taraqqiy etadi. Shuning uchun irsiyat 
rivojlanishiga ta’sir etadi, ammo hal qiluvchi omil bo‘la olmaydi.