Shaxs psixologiyasi

Sotsiogenetik  konsepsiya  shaxsning  taraqqiyotini  uning  atrofidagi 

ijtimoiy  muhitga  bog‘lab  tushuntiradilar.  Ularning  aytishicha,  “odam  ijtimoiy 

muhit  nusxasidir”.  Sotsiogenetik  ham  biogenetiklar  singari  rivojlanayotgan 

odamning  shaxsiy  faolligini  inkor  qiladilar.  Odam  faqat  atrofidagi  muhitga 

moslashadigan,  passiv  rol  o‘ynaydigan  mavjudot  deb  qaraydilar.  Mazkur 

---

konsepsiya ijtimoiylashuv, o‘rganish, rollar nazariyalarini yuzaga keltiradi. 

Ijtimoiylashuv  nazariyasiga  ko‘ra  inson  biologik  tur  sifatida  tug‘ilib, 

hayotning ijtimoiy shart-sharoitlarining bevosita ta’siri ostida shaxsga aylanadi.  

Rollar  nazariyasiga  ko‘ra  jamiyat  o‘zining  har  bir  a’zosiga  status  (haq-

huquq)  deb  nomlangan  xatti-harakat  (xulq)ning  barqaror  usullari  majmuasini 

taklif  qiladi.  Inson  ijtimoiy  muhitda  bajarishi  shart  bo‘lgan  maxsus  rollari 

shaxsning  xulq-atvor  xususiyatlarida  o‘zgalar  bilan  munosabat  muloqot 

o‘rnatishda sezilarli iz qoldiradi.  

AQShda  keng tarqalgan  nazariyalardan  yana  biri  bu o‘zlashtirish  (tajriba 

va  bilimlarni  egallash)  nazariyasidir.  Mazkur  nazariya  (E.Torndayk  va 

B.Skinner)ga  binoan  shaxsning  hayoti  va  uning  voqelikka  nisbatan  munosabati 

ko‘pincha ko‘nikmalarni egallash, bilimlarni o‘zlashtirishdan iborat bo‘lib, uning 

samarasi  qo‘zg‘atuvchini  uzluksiz  ravishda  mustahkamlab  borilishining 

mahsulidir.  Shaxs  taraqqiyotida  irsiyat  va  muhitning  rolini  to‘la  inkor  qilib 

bo‘lmaydi, balki har ikkisining ham ma’lum darajada o‘z o‘rni bor. Lekin shaxs 

taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil ta’lim–tarbiya bo‘lib hisoblanadi.