Shashmaqom va Buzruk maqomidan Muxammasi Nasrulloi haqida

«Buzruk»    - katta, ulug’; 

«Rost»         - to’g’ri, haqqoniy; 

«Navo»        - ohang, kuy; 

«Dugoh»      - ikki parda yoki ikkinchi parda; 

«Segoh»       - uch parda yoki ikkinchi parda; 

«Iroq»          - mamlakat nomi. 

 

Ushbu  muazzam  turkumga  o’z  mumtoz  musiqa  merosining  alloma-

tadqiqotchilaridan san’atshunoslik fanlari doktori, ustoz Ishoq Rajabov tomonidan: 

«Shashmaqom  olti  turli  pardalarga  moslanib  va  olti  xil  ladga  asoslangan  kuy  va 

ashulalar yig’indisidan iborat» deya qisqa va lo’nda ta’rif berilgan. 

       Shashmaqom  tojikcha  so’z  bo’lib,  olti  maqom  ma’nosini  anglatadi. 

Shashmaqom ijrosi qadimdan bastakorlik an’analari natijasida dunyoga kelgan va 

xalq  bastakorlari  ijodining  mahsulidir.  Bastakor  so’zi  forsiy  atama  asosida 

bog’lovchi  degan  ma’noni  anglatadi.  Barcha  maqom  turkumlari  ijrolarining 

sho’hbalarini  qaysidir  bir  bastakor  yaratgan  va  xalqona  bo’lganligi  uchun  xalq 

mulkiga  aylanib  ketgan.  Shuningdek,  buning  natijasida  maqom  yo’llari  boyib 

boravergan. Hozirda ham bu an’ana davom etmoqda. Shashmaqom o’zbek musiqiy 

madaniyatida beqiyos o’ringa ega va xalqimiz musiqiy merosining asosini tashkil 

---

etadi.  Uning  tarkibida  250ga  yaqin  mushkulot  (cholg’u)  va  nasr  (ashula)  yo’llari 

bo’lib,  bularning  barchasi  aniq  lad  va  uslublar  asosida  bir-biriga  bog’langandir. 

Shashmaqom  tarkibida  o’ziga  xos  shakldagi  yirik  turkumlar  bo’lib,ular  Buzruk, 

Rost,  Navo,  Dugox,  Segox,  Iroq  deb  nomlanadi.  Bularning  har  biri  20tadan  45 

tagacha  katta  va  kichik  hajmdagi  maqom  yo’llaridan  iboratdir.  Shashmaqomdagi 

har  bir  turkum  yakka  kuy  va  ashulalar  tarzida  sozanda,  xonanda  va  dastalar 

tomonidan  ijro  etilgan  va  hozir  ham  ijro  etiladi.  Maqomlarning  har  biri  ikki 

bo’limdan  iborat  bo’lib,  ular  cholg’u  va  ashula  bo’limlarga  ajraladi  hamda 

yuqorida aytganimizdek, mushkulot va nasr deb ataladi. 

       Maqomlarning  mushkulot  qismida  bir  xil  nom  bilan  aytadigan  cholg’u 

qismlari mavjud bo’lib, ohanglari turlicha bo’ladi, lekin usuli bir xil chalinadi. Ular 

Тasnif,  Тarji,  Gardun,  Muhammas,  Saqil  deb  nomlanadi.  Maqomlarda  nomdosh 

bo’lmagan  cholg’u  qismlar  ham  uchraydi.  Masalan,  Navoda  -  Nag’mai  Oraz, 

Dugohda Peshravi Dugoh va Samoi Dugoh, Segohda - Хafifi Segoh va hokazo. 

        Har  bir  cholg’u  qism  xona  va  bazgo’ylardan  tashkil  topgan.  «Хona»  -  uy 

ma’nosini  bildirib,  kuyning  o’zgaruvchan  bo’lagidir.  Bunda  kuy  mazmuni 

yangicha  uslubda  avj  tomon  harakatlanib,  bosh  pardaga  qaytib  tushadi  va 

mazmunan boyib boradi. 

      «Bozgo’y» - «qaytariq» ma’nosini anglatadi, bunda kuy xonalaridan so’ng 

takrorlanadi va tugallanadi. Yana ijrolarning takomillashuvida «peshrav» kuy 

qismlari katta ahamiyat kasb etadi. Peshrav - oldinga yuruvchi ma’noni beradi va 

kuyning turli balandliklarida bir necha marta takrorlanadi va bozgo’yga ulanib 

ketadi.