Shartli belgilar

Panama kanali

---

57
Panama kanali bo‘yida istehkomlar qurish uchun Amerikaga juda
keng huquqlar bergan shartnomani imzoladi. Buning evaziga
Panama 10 mln. dollar oldi va yiliga 250 ming dollar renta olib
turadigan bo‘ldi. AQSH Panama kanali qurilishiga e’tiborini
kuchaytirdi. Qurilish 10 yil davom etib, 1914-yilda tugallandi.
Kanal AQSHning Atlantika okeani sohillaridan Òinch okean
sohillariga boradigan dengiz yo‘lini ancha qisqartirib, AQSH uchun
strategik va iqtisodiy jihatdan juda katta ahamiyatga ega bo‘ldi.
1910-yilda Buenos-Ayresda o‘tkazilgan IV
Panamerika konferensiyasida Amerika Res-
publikalari ittifoqi tashkiloti „Panamerika ittifoqi“ deb nomlandi
va AQSH manfaati uchun niqob bo‘ldi. 1912-yilda prezident Òaft
„dollar diðlomatiyasi“ siyosatini e’lon qildi. Bu siyosat, asosan,
iqtisodi nochor bo‘lgan Lotin Amerikasi davlatlariga nisbatan
qo‘llandi. „Yordam berish“ niqobi ostida sotib olish, davlat
to‘ntarishlari uyushtirish oddiy holga aylanib qoldi.
Lotin Amerikasini bo‘ysundirish uchun boshqa davlatlarga
qarshi kurashda AQSH „Monro doktrinasi“ (VIII sinf darsligiga
qarang. „Amerika amerikaliklar uchun“ shiori)ga tayanib ish olib
bordi. Bu doktrinani Òeodor Ruzvelt AQSHga moslab talqin etdi.
Unga ko‘ra, Amerika mamlakatlaridan birontasida tartibsizliklar
doimiy tus olgan taqdirda  xalqaro politsiya rolini bajarish
AQSHning burchi bo‘lishi kerak edi. Shu tariqa „yo‘g‘on kaltak“
atamasi vujudga keldi. „Yo‘g‘on kaltak“ siyosati AQSHni „G‘arbiy
yarimsharning politsiyasiga“ aylantirdi.
AQSH XX asr boshlarida Xitoyga eks-
pansiya qilishni kuchaytirib yubordi. Biroq,
boshqa davlatlar Xitoyni o‘z ta’sir doi-
ralariga taqsimlab olganlari sababli, AQSH uchun o‘z tovarlarini
shu „ta’sir doiralari“ga olib kirishga, so‘ngra o‘zining tanho
hukmronligini o‘rnatishga imkon beradigan doktrina topish zarur
bo‘lib qoldi.
1899-yilda AQSH davlat kotibi Xey Buyuk Britaniya, Ger-
maniya, Rossiya, Yaponiya, Fransiya va Italiyaga ayni bir maz-
munda nota yubordi. Unda tarixga „Ochiq eshiklar va teng imko-
niyatlar“ nomi bilan kirgan doktrina o‘z ifodasini topgan edi.
Bu doktrinaga ko‘ra, AQSH Xitoydagi mavjud „ta’sir doira-
lari“ni tan olardi. Ayni paytda esa Amerika tovarlari uchun shu
„ta’sir doiralari“ni ochib qo‘yishni, ya’ni savdo-sotiq erkinligini
talab qilardi. Shuningdek, biror-bir davlat Xitoyda savdo qilish