Shartli belgilar

OSIYO  VA  AFRIKA  DAVLATLARI
Tub o‘zgarishlar
yo‘lida
XIX ASR OXIRI — XX ASR BOSH-
LARIDA OSIYO DAVLATLARI
26-§.
V
bob
III
BO‘LIM

---

91
lig‘i bilan almashtirildi. Yerning mayda bo‘laklarga bo‘linib keti-
shiga qarshi qonun chiqarildi.
Sharoit qanchalik og‘ir bo‘lmasin, Yapo-
niyada  bozor munosabatlari tez rivojlana
boshladi. Sharqda birinchi bo‘lib Yapo-
niya Yevropa tajribalaridan foydalandi. Yevropada uzoq vaqt
davomida yuzaga keltirilgan ilg‘or sanoat texnikasini Yaponiya
tayyor holda sotib ola boshladi. Davlat sanoatni rivojlantirish ishi-
ga homiylik qildi.
Birinchi galda Yaponiyada to‘qimachilik sanoati tez rivojlandi.
1890-yilda u barcha sanoat tarmoqlarining 45 foizini tashkil etdi.
Chorak asr davomida 1300 ta sanoat korxonasi qurildi. Ular dastlab
badavlat sanoatchilarga ijaraga berildi. Keyinroq esa sanoat
korxonalari o‘z narxining yarmiga, hatto 10—15 foiziga ham
xususiy qilib sotiladigan bo‘ldi. Natijada, bank kapitali bilan sa-
noat kapitali qo‘shilib bordi. Yaponiyada sanoat ishlab chiqa-
rishi Rossiyadan o‘n barobar tezroq rivojlandi.
Yaponiyada monopolistik kapitalizm feo-
dal-monarxiya qoldiqlari bilan chirmashib
ketdi. Bu jihatdan Yaponiya Rossiyaga
o‘xshab ketardi.
Buyuk Britaniya, Fransiya, AQSHdan farqli o‘laroq, Yapo-
niyada hokimiyat burjuaziya qo‘lida bo‘lmay, balki pomeshik-
burjuaziya bloki qo‘lida edi.
Yaponiya, ayni paytda, armiya va flotni ham qayta qura bosh-
ladi. Yaponiya hukumati og‘ir industriyani rivojlantirishga alohida
e’tibor berdi. Oqibatda, 1900—1913-yillarda sanoat ishlab chiqarish
hajmi bo‘yicha Italiyadan o‘zib ketib, Fransiyaga yaqinlashdi. Mam-
lakatda sanoat, savdo-sotiq va banklar markazlashib, monopo-
liyalar vujudga keldi.
Yaponiyada kapitalizm taraqqiyoti deh-
qonlarning yerdan ajralishi bilan birgalikda
kechdi. Agrar islohotga ko‘ra, yer olgan dehqonlarning atigi 1/3
qismigina olgan yerlarini saqlab qola oldi. Raqobatga bardosh
bera olmaganlar ijaraga yer olib xo‘jalik yuritishga majbur
bo‘ldilar. Qolganlari esa shaharga ketib, yollanma ishchilarga
aylandilar. Sanoat egalari yangicha, ilg‘or ishlab chiqarishni
keng yo‘lga qo‘yib, mamlakatni yangi taraqqiyot bosqichiga olib