Sharsharaklar Konsolli sharsharalar

14-ma’ruza
Mavzu: Sharsharaklar. Ularning turlari. Pog‘onali va tarnovli sharsharaklarning konstruksiyalari.


Reja:

1. 
   Sharsharaklar
   
2. 
   Konsolli sharsharalar
   
3. 
   Tutashtiruvchi inshootlar turini tanlash
   

Pog‘onalar ko‘rinishidagi joy relefining keskin tutashgan joylarida, har-xil sathlarda joylashgan uchastkalarni birlashtiruvchi tutashtiruvchi inshoot sharshara deb ataladi.

Sharsharalar hudud relefi tezokarlarni qurish imkoniyati bo‘lmaganda, ya’ni relef nishabligi ancha katta bo‘lgan ( ) joylarda qo‘llaniladi. Sharsharalarda suv avval inshoot o‘zanida, sungra erkin havoda harakat kiladi. Ular bir pog‘onali va ko‘p pog‘onali, ochiq va yopiq, bosimsiz, yarim bosimli va bosimli bo‘lishi mumkin. Sharsharalar beton, temir-beton, xarsangtosh, g‘isht va ba’zi bir hollarda yog‘ochdan barpo etiladi. Sharshara konstruksiyasi 14.1-rasmda keltirilgan.





14.1-rasm. Ko‘p pog‘onali sharshara
1-tushish devori; 2-yon devorlar; 3-ponur; 4-suv urilma quduq; 5-suv tushadigan tirqish; 6-havo quvurlari; 7-keluvchi kanal; 8-ketuvchi kanal; 9-deformatsiya choklari.

Sharsharalar quyidagi asosiy elementlardan tashkil topgan: kirish, tushish devorlari, pog‘onalar, yon devorlar, sundirgich va chiqish.

Ochiq sharsharalar kirish qismi to‘g‘ri burchakli, tirqishli, trapesiya, tepasimon shaklidagi ko‘ndalang kesimli bo‘ladi (14.2-rasm). Kirish qismi odatda, keng ostonali yoki amaliy profilli ko‘rnishda bo‘ladi. Ko‘pincha sharshara kirish qismi to‘g‘ri burchakli ko‘ndalang kesimli qabul qilinadi, ammo uning qo‘llanilishi suv sarfining hisobiy sarfidan kamayishi oqibatida keluvchi kanal ishlash sharoitini yomonlashtiradi. Bu hodisalarni bartaraf etish uchun sharshara kirish qismida zatvor o‘rnatiladi, bunday kamchilik kirish qismi tepasimon trapesiya, tirqishli bo‘lgan ko‘ndalang kesimlar uchun xos emas.

Bir pog‘onali sharsharalar tushish balandligi kichik bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Ko‘p pog‘onali sharsharalarda tutashtiruvchi balandliklar ayirmasi katta qiymatga ega bo‘lishi mumkin. Bu hollarda pog‘onali sharsharalar qo‘llaniladi. Pog‘ona balandligi 2…4 m qabul qilinadi. Gidravlik va qurilish sharoitlaridan kelib chiqqan holda oraliq pog‘onalar balandligi bir xil qabul qilinadi. Bir xil pog‘onalar o‘lchamida suv qudug‘i o‘lchami ham bir xil bo‘ladi. Ko‘p pog‘onali sharsharalar oxirgi pog‘onasi oraliq pog‘onalarga ko‘ra bir xil bo‘lmaydi. Bu pastki b’ef bilan ketuvchi kanalni birlashtirishda gidravlik sakrashning ko‘milganligini ta’minlash sharoitlaridan kelib chiqadi.