«Sharqni egalla» siyosati

Ivan Grozniy Qozon (1552), Ashtarxon (1556), Sibir (1581-1590) xonliklarini bosib oladi va endi Turkiston to’g’risida ma’lumotlar to’plashga kirishadi.

Rusiya hukumati XVII asr davomida 9 marta elchi yuborib, Buxoro va Xiva xonliklarining iqtisodiy va harbiy ahvolini o’rganadi.

Rassiya imperiyasining

Turkistonni bosip olishga

qaratilgan

harakatlari.

inglizlar maxsus «afg’on siyosati»ni ishlab chiqib, Afg’oniston amirini bo’ysundirish, Hirot va Qandahorni inglizlar mulkiga aylantirish, ularda harbiy kuchlarni joylashtirishni rejalashtiradi.

Angliya hukumati Buxoro, Xiva va Qo’qon xonliklarini Rossiyaga qarshi ittifoqqa uyushtirishga harakat qildi.

Ost-Indiya kompaniyasi tomonidan josuslik ma’lumotlari to’plash maqsadida E.K.Mendorf

1824 - yildayoq Buxoroga yuborilgan

1841-1842 - yillarda Angliya hukumati mayor Konollini Xivaga, polkovnik Stoddartni Buxoroga maxsus missiya bilan yubordi.

1838-1842 va 1878-1880 - yillarda Afg’onistonga ikki marta bosqinchilik urushlari uyushtirdi. Biroq Afg’onistonni bo’ysundira olmadi.

1831-1833-yillarda mazkur kompaniya leytenanti Aleksandr Berns Hindistondan Afg’onistonga, undan Buxoroga go’yo sayyoh sifatida yuborilgan

Alglya hukumatining

Turkistonni eggallash

yo`lidagi

harakatlari

Qoqon

xonligi

1868-yil 23-iyunda Kaufman bilan Amir Muzaffar o`rtasida

Zirabuloq shartnomasi tuzildi. Buxoro amirligi Rossiyaning

vassaliga, ya’ni xorijiy mamlakatlar bilan mustaqil aloqalar

qilaolmaydigan davlatga aylantirildi. Sulhga binoan Xo’jand, O’ratepa,

Jizzax, Samarqand, Kattaqo’rg’on Rossiya imperiyasi tarkibiga kiritildi,

amir oltin hisobida 125 ming tilla (500 ming rubl) tovon to’lash, rus

savdogarlari uchun amirlikda qulay sharoit yaratish majburiyatini oldi.

1868-yil 13-fevralda Kaufman bilan Xudayorxon o`rtasida

shartnoma tuzildi. xonlikning istilochilar bosib olgan hududlari

Rossiya tasarrufiga o’tganligi e’tirof etilgan edi.

Rossiya savdogarlariga Qo’qon xonligining barcha

hududlarida hechqanday moneliksiz faoliyat yuritish,

karvonsaroylarga ega bo’lish huquqi berilgan edi.

1876-yil fevral oyida Qoqon xonligi tugatildi

Xiva

xonligi

Buxoro

amirligi

1873-yil 12- avgustda Kaufman bilan Muhammad

Rahmxon o`rtasida Gandimiyom shartnomasi

tuzildi. Shartnomaga muvofiq Xiva xonligi Rossiyaning vassaliga

aylantirildi. Amudaryo quyi oqimining o’ng tomonidagi yerla

r Rossiya imperiyasi tarkibiga kiritildi, xonlikka oltin hisobida 2 million

200 ming so’m tovon to’lash yuklatildi. Rossiya savdo-sanoatchilari

Xiva xonligida bojsiz savdo qilish, xonlik hududida yer olish, sanoan

korxonalari qurish xuquqini oldi. Xon o’zini Rossiya podshohining

itoatkor xizmatkori, deb tan olishga majbur bo’ldi.

Rassiya

imperiyasining

Turkistonni bosip

olishining

natijalari

Mustamlakachilarining iqtisodiy siyosati va amaliyoti.

Turkistonni paxta xomashyosi etishtiradigan bazaga aylantirish Rossiya agrar siyosatining bosh maqsadi, deb belgilandi. 1885-1916 - yillarda paxta ekiladigan yer maydoni 40 ming tanobdan 550 ming tanobga ko’paydi.

Turkiston xomashyo bazasida savdo-sanoat yuritish, zavod-fabrikalar qurishga intiluvchilarga Rus-Osiyo banki, Moskva savdogarlar banki, Rossiya davlat banki pul qarz berib turdi. . 1908 - yilda o’lkada 378 ta sanoat korxonalari faoliyat yuritgan bo’lsa, 1917 - yilda ularning soni Buxoro amirligi va Xiva xonligida qurilgan korxonalarni ham qo’shib hisoblaganda 1200 taga etgan

Etishtirilayotgan xom-ashyoni tashib ketish maqsadida

Temir yo’l qurilishini boshlab yubordi

1880-1889 – yillarda O’rta Osiyo temir yo’li, 1890-1905 – yillarda Toshkent-Orenburg temir yo’li qurildi

Turkistonni doimiy egasi bo’lish uchun «ko’chirish» siyosatini qo’llandi. 1875 - yildayoq Avliyoota tumanida 8 ta rus qishlog’i vujudga kelgan bo`lsa, 1910 124 taga yetdi.

o’lkaning barcha hosildor yerlari Rossiyaning daromad manbaiga aylantirildi. Yer solig’i XIX asr oxirida 4 million so’mni tashkil etgan bo’lsa, 1916 - yilda 38 million so’mdan oshib ketdi.

Turkiston Rossiyaning jahon bozorlarida o’tmaydigan tovarlari sotiladigan bozorga aylantirildi Turkiston nafaqat Rossiya davlatining, shuningdek, rossiyalik savdo-sanoatchilar manfaatiga xizmat

qiladigan o’lkaga aylantirildi.

1 Karimov I.A.: «Bu salbiy oqibat tashqaridan olib kirilgan sivilizatsiya natijalaridan ko’ra bir necha barovar ortiq edi».1

Mustamlakachilar-

ning

ma`naviy-madaniy

siyosati va amaliyoti

Turkiston general-gubernatorligining Farg’ona viloyati harbiy-gubernatori

Skobelev shunday deb yozgan edi: «Millatni yo’q qilish uchun uni qirish

shart emas, uning madaniyatini, san’atini, tilini yo’q qilsang bas, tez orada o’zi tanazzulga

uchraydi». Turkistonda ana shunday yovuz qarashlarga mos siyosat va amaliyot yuritildi.

Turkistonning noyob tarixiy, ma’naviy, madaniy boyliklari talon-taroj

qilindi. 1870 - yilda Toshkentda kutubxona va 1876 – yilda muzey

tashkil etilgan

Islom diniga e’tiqod, ruhoniylar, masjid va madrasalar oyoq osti qilina bordi.

Rossiya ma’murlari musulmon muassasalari, madrasa ishlariga aralashib,

ularning faoliyatini tobora cheklab bordi.

Maorif va madaniyat sohasida ruslashtirish siyosati yuritildi. 1884 - yilda Toshkentda

dastlabki «rus-tuzem maktabi» ochildi. o’lka xotin-qizlarini ruscha hayot tarziga

o’rgatish masalasiga alohida o’rin berilgan edi. Shu maqsadda shaharlarda

xotin-qizlar Ambulatoriyalari tashkil etilib, ularda rus shifokorlari faoliyat ko’rsatdi.

Chor ma’murlari mahalliy aholiga Rossiyaning ulug’vorligini ko’rsatish, yevropacha turmush tarziga qiziqtirish uchun Rossiyaning markaziy shaharlariga sayohatlar uyushtirdilar.

1880-1883 - yillarda Xo’jand, O’ratepa, Namangan, O’sh va Chustda ko’tarilgan qo’zg’olonlar