Sharqda X-XIX asrlarda yorliq, farmon, noma, bitimlar, arznoma, qarznomalar, vasiqa, tilxat yoki

---

Turkumsiz
Bugun 00:17
Ozbek tli
Sharqda X-XIX asrlarda yorliq, farmon, noma,
bitimlar, arznoma, qarznomalar, vasiqa, tilxat yoki
mazmunan shunga yaqin hujjatlar nisbatan keng
tarqalgan. Yorliqlar mazmunan xilma-xil bo‘lgan:
xabar, tavsif, farmoyish, bildirish, tasdiqlash va
h.k. Bu o‘rinda To‘xtamishxonning 1393-yilda
polyak qiroli Yag‘aylaga yo‘llagan yorlig‘i, Temur
Qutlug‘ning 1397-yildagi yorlig‘i, Zahiriddin
Boburning otasi Umarshayx Mirzoning
marg‘ilonlik Mir Sayid Ahmad ismli shaxsga
1469-yilda bergan yorlig‘i, Toshkent hokimi
Yunusxo‘janing 1779-yil 2-iyunda Peterburgga,
Rossiya podshosiga o‘z elchilari orqali yuborgan
yorlig‘i va boshqalarni eslab o‘tish mumkin.

---

O‘rta Osiyo hududidan topib ga bun qadimgi
madaniy obidalar, turli moddiy jismlarga bitilgan
ma’lumotnomalar ajdodlarimizning qadimdan
o‘ziga xos hujjatchilik an’analariga rioya
qilganliklaridan dalolat beradi. O‘rta asrlarda ish
yuritish huquqiy maqomga ega bo‘ldi, davlat
mahkamasida munshaot tizimi shakllandi va
qator hujjat turlari paydo bo‘ldi.
“Sug‘d arxivi”dagi sug‘dcha nikoh guvohnomasi
710
-yilning 
25
-martida yozilgan bo‘lib, unda turk
zodagoni Uttakinning sug‘d ayoli Dug‘dgunchaga
uylanishi rasmiylashtirilgan hamda kelin bilan
kuyovning vazifa, burch va majburiyatlari bayon
etilgan. Shuningdek, yer xarid qilish, tegirmonni
ijaraga olish, xarajatnoma va o‘zaro
yozishmalardan iborat bir qator nodir hujjatlar
So‘g‘d podsholigi davrida xalq hayotining qanday
bo‘lganligini o‘rganish uchun muhim manba
bo‘ladi.

---

“Vasiqalar to‘plami”dagi hujjatlarda esa meros
mulkni taqsimlash, bolalarni hunar o‘rganish
uchun shogirdlikka berish, korxonalar, savdo
do‘konlari, yer-suv hamda uy-joy, mol-mulkni
sotish, sotib olish yoki ijaraga berish, qullar
mehnatidan foydalanish, qullarni ozod etish,
taloq, sulh kabi munosabatlar o‘sha davr huquqni
nazorat etuvchi mutasaddilari -qozilar tomonidan
tasdiqlangan.
XIX asrda Qo’qon xonligida keng tarqalgan
xujjatlardan biri “patta ”lardir. Pattada ma’lum
kishiga muayyan nuqtadagi pul, mahsulot,
urug’ (don) yoki boshqa narsalar berish lozimligi
haqidagi ma’lumot aks ettirilgan. Patta
matnlarida ham o’ziga xos doimiy tarkib va
muayyan nutqiy qolip turg’unlashgan. Umuman,
o’tmish hujjatlaridagi muayyan turg’un tarkib va
nutqiy qolip o’zbek (turkiy) hujjatchiligi uzoq
tarixiy tajriba va tadrijiy takomil mahsuli
ekanligining dalilidir .

---

O‘zbek tilining rasmiy idoraviy til sifatida
qo‘llanishi qoraxoniylar hukmronligi davrida
boshlandi. XX asrdan so‘ng o‘zbek xonlari va
amirlari saroylarida yozilgan turli xil hujjatlar
o‘ziga xos mazmuni, muayyan tartibi va nutqiy
qolipi bilan ajralib turadi. Sho‘ro hukmronligi
davrida o‘zbek va rus tillarida ish yuritish huquqi
qonunlashtrilgan bo‘lsa-da, amalda o‘zbek tilining
ijtimoiy mavqei past edi. Ma’lumki, tariximizda
saroy va umuman yirik mahkamalarda yozuv
ishlarini olib boruvchilar “munshiy” (arabcha)
deyilgan.
1989-yili O'zbekiston Respublikasining “Davlat tili
to'g'risida” qonuni qabul qilindi. Qonunga muvofiq
8 yil mobaynida barcha rasmiy hujjatlar o'zbek
tilida yozilishi kerak edi. 1995-yil 
21
-dekabrda
qonunning yangi tahrir qilingan variantida
o'zgartirish va qo'shimchalar o'z ifodasini topdi.
Qonunning 8-
19
-moddalarida ish yuritish o'zbek
tilida, shuningdek, ish qog'ozlari rus hamda
boshqa tillarda tuzish va qabul 7qilish mumkinligi

---

ko'rsatib o‘tilgan. Bu respublikada milliy
munosabatlarning barqarorligini ta'minlash bilan
bog'liq edi.
1995-yil 
24
-avgust 
339
-son qarori bilan Vazirlar
Mahkamasi o'zbek tilining lotin imlosiga
asoslangan yangi alifbo qoidalarini tasdiqladi. Ish
qog'ozlari yangi alifboda qoidalarga rioya qilingan
holda yoziladigan bo'ldi.