«sharq» nashriyot-matbaa

41-S. ME'MORCHILIK VA TASVIRIY SAN'AT
 
XIX 
asr  oxiri  —  XX  asr  boshlarida  Turkistondagi  yalpi  iqtisodiy 
tanazzul,  o'zaro  urushlar,  Xiva  xonligi  va  Buxoro  amirligining  isyonchi 
guruhlarga  qarshi  kurashi,  shuningdek,  Rossiya  imperiyasining  harbiy 
yurishlari  nafaqat  siyosiy  va  iqtisodiy,  balki  madaniy  taraqqiyotga  ham 
salbiy ta'sir ko’rsatdi Uning oqibatlari kelgusidagi o'lka taraqqiyotida og'ir 
asoratlar  qoldirdi.  Bu  asorat  izlari  o'zbek  me'morchiligini  ham  chetlab 
o'tmadi.  Shunday  bo'lsada,  bu  davr  milliy  me'morchiligida  betakrorlik  va 
rang-baranglik hamda an'anaviy arxitektura saqlanib qoldi. 
XIX  asrning  oxirlarida  Buxoro  va  Xorazm 
me'morchiligi  qadimiy  an'analarni  saqlagan  holda 
zamon  ruhi  bilan  boyib  bordi.  Saroy  majmualari, 
madrasa,  jome  masjidlari,  kasalxona  kabi  davlat  va  jamoat  binolari, 
shuningdek,  ulkan  minoralar  barpo  etildi.  Ularni  bunyod  etganlar  o
’
z 
davrining  yetuk  me'morlari  bo'lib,  qadimiy  Buxoro  va  Xivaning  tarixiy 
binolarini vujudga keltirishdek og'ir, lekin sharafli ishga bosh-qosh bo'lgan 
ajdodlarning binokor avlodlari edilar. 
147
Me' morchilik 
maktablari
 

---

 
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida nomlari nafaqat Buxoro amirligi, balki 
Xiva  xonligi,  Turkiston  va  Xurosonda  ham  mashhur  bo'lgan  Obloqul  va 
Ibrohim Hofizovlar, Mo'minjon Solihov, Shirin Murodov kabi ko'plab ustalar 
yetishib chiqdi. XX asr boshlarida barpo etilgan Sitorai Mohi Xosa qurilishida 
yuqorida  nomlari  zikr  etilgan  me'morlar,  ustalar  faol  qatnashgan  edilar. 
Majmuaning  maxsus  Oqsaroy  zaliga  pardoz  berish  ishini  Usta  Sinirin 
Murodov boshchiligida bir guruh usta ganchkorlar amalga oshirdilar.
 
Xorazm  me'morchilik  maktabining  sarkori  Odina  Muhammad  Murod 
pardoz  hamda  naqshinkor  parchinlarni  joylashtirishning  barcha  Islomxo'ja 
minorasi sir-sinoatlarini mukammal egallagan. Usta kulollar Nurmuhammad, 
Abdujabbor,  uning  o'g'li  So'fimuhammad  Niyoz  va  Abdullalar  esa  oddiy 
loydan go'zal san'at asarlari yaratish va tabiatdagi turli giyoh va o'simliklardan 
betakror ranglar kashf etish mumkinligini amalda isbotlab berdilar.
 
XX 
asr boshlarida tiklangan Islomxo'ja minorasining (1908—1910) 
yaratish tashabbuskori va homiysi Asfandiyorxonning bosh vaziri, ma'rifatli 
inson  Islomxo'ja  edi.  U  bunyod  ettirgan  minora  Xivaning  faxriga  aylandi. 
Qolaversa, Islomxo'ja o'z davrining yırik madaniyat va davlat arbobi edi. U 
Xorazmni  dunyoning  eng  rivojlangan  davlatlari  qatorida  ko'rishni  istagan, 
vatanini  tashqi  dunyo  bilan  bog'lashga  intilgan,  ilg'or  g'oyalar  bilan  to'lib-
toshgan inson edi.
 
Xorazm me'morchiligi maktabining e'tiborli tomoni shundaki, peshtoqlar, 
shiplar,  burjlar  o'ta  nozik  did  va  nafosat  timsoli  arabiy  yozuvlar  bilan 
bezatilardi.  Mohir  xattotlar  bu  yozuvlarni  o'ta  mohirlik  bilan  bino  bezagiga 
uyg'unlashtirib yubora olardilar. Yog'och o'ymakorligi esa eshik, darvoza va 
ustunlarni  o'ymakor  naqshlar  bilan  bezab,  o'sha  binolarning  umumıy 
ko'rinishiga o'ziga xoslik va jilo baxsh etardi.