«sharq» nashriyot-matbaa

Gandimiyon 
shartnomasidan 
so'ng 
qoraqalpoqlar 
 
hayotidagi 
o'zgarishlar
 
 

---

 
Podsho  hukumati  qo'shinlarming  1873-yil  Xiva  xonligiga  bosqinchilik 
yurishidan va Gandimiyon shartnomasi imzolanganidan keyin Amudaryoning 
o'ng  qirg'og'ida  joylashgan  qoraqalpoqlar  yashaydigan  yerlari  Rossiya 
imperiyasiga  qo’shib  olindi.  Bu  yerda  Turkiston  general-gubernatorligining 
Sirdaryo  viloyati  tarkibiga  kiruvchi  Amudaryo  bo'limi  tashkil  etildi. 
Qoraqalpoqlarning  Amudaryoning  chap  qirg'og'ida  yashagan  kamroq  qismi 
Xiva xonligi tarkibida qoladi. 
Amudaryo  bo'limida qoraqalpoqlar soni qariyb 70 ming  kishiga  yetib,  bu 
yerdagi  jami  aholining  48,6%  ini  tashkil  etar  edi.  Rossiyadan  ko'chib  kelgan 
odamlar  qariyb  ming  kishi  bo'lib,  Petro-Aleksandrovsk  (hozirgi  To'rtko'l)  da, 
Uralskiy posyolkasida va Nukus qishlog'ida yashardi. Ularning aksariyati 1875-
yilda  podsho hukumati tomonidan armiya  xizmati to'g'risidagi yangi nizomga 
bo'ysunmagani uchun bu yerga surgun qilib ko'chirilgan Ural kazaklari edi. Bu 
kazaklar, asosan, baliq ovlash bilan shug’ullanishgan. 
Xiva  xonligi  hududida  qoraqalpoqlar  soni  3,8%  ni,  ya'ni  qariyb  25  ming 
kishini  tashkil  etar  edi.  Qoraqalpoqlar  yashab  kelgan  hududlarning  Rossiya 
imperiyasiga qo'shib olinishi natijasida podsho hukumatining O'rta Osiyodagi 
ta'sir doirasi yanada kengaydi. 
Har ikkala hududda yashaydigan qoraqalpoqlarning 70% dan ziyodi yersiz 
dehqonlar bo'lib, ular, asosan, yollanib mehnat qilishar edi. 
Qoraqalpoqlar yashab kelgan hududlarga Rossiya kapitalming kirib kelishi 
tovar-pul  munosabatlarini  o'zgartirib  yubordi.  Paxta  tozalash  va  baliqchilik 
sohasida  dastlabki  sanoat  korxonalari  paydo  bo'ldi.  Ularda  mahalliy  aholi 
vakillari ham ishlay boshladi. 
XIX  asrning  70-yillarida  qoraqalpoqlarda  savdo-sotiq  munosabatlari 
rivojlanib  bordi.  Chimboyda  aholi  yashaydigan  tumanlarni  iqtisodiy  jihatdan 
birlashtirgan  shahar  bozori  vujudga  keldi.  Qoraqalpoq  hunarmand  va 
dehqonlari  bozor  bo'ladigan  kunlarda  o'z  mahsulotlarini  sotish  uchun 
Chimboyga kelishar edi