«sharq» nashriyot-matbaa

 
 
 
75 
Xo'jaligi va 
mashg'ulotlari
 

---

 
O’zingizni sinang! 
Qoraqalpoqlarning mashg'ulotlari   
Qoraqalpoqlarda dehqonchilik   
 
Qoraqalpoqlarda urug’chilik  
va  qabilaviy  munosabatlar  XIX  asrda  ham  qoraqalpoqlarning  ayrim 
ovullarida  urug'  munosabatlari  mustahkam  tarzda  davom  etdi.  Xitoy-
qipchoq, mang'it va kenagas qabilalari tarkibidagi urug'lar «o'n to'rt urug'» 
— aris (urug') birlashmasini tashkil qilgan. Arislar orasida eng yirigi o'n to'rt 
urug'  bo'lsa,  harbiy  kuch  borasida  ikkinchi  o'rinda  shulluk  va  joungurni 
birlashtirgan  aris-qo'ng'irotlar  turar  edi.  Ularda  yer-suv  mulki,  chorva 
mahsulotlari  urug'niki  deb  hisoblansa-da,  urug'  oqsoqollari,  ruhoniylar  va 
biylarning  ulushi  katta  miqdorni  tashkil  qilgan.  Bu  hol  XIX  asr  ikkinchi 
yarmida tabaqalanish jarayonining kuchayishini yanada tezlashtirdi. 
Qoraqalpoq  urug'larini  boshqarish  biy  va  uning  oqsoqollari  qo'lida 
bo'lgan. Urug' biylarini Xiva xonlari tayinlar va mansabga tayinlanganligini 
tasdiqlovchi yorliq berar edi. Biylar qo'l ostidagi urug' a'zosini jazolar, loyiq 
deb  bilgan  odamlariga  tortiq  va  hadyalar  i'nom  qilardi.  Xiva  xonining 
ishonchini  qozongan  biylarning  vakolatlari  yanada  kengaytirilib,  ularga 
alohida muruvvat ko'rsatilgan. 
  XIX asrning ikkinchi yarmida butun qoraqalpoq urug'larini boshqarish, 
soliqlarni  undirish,  harbiy  xizmatni  o'tash  majburiyatlariga  doir  ishlarni 
tartibga solish maqsadida beklarbegi lavozimi tayin etilgan.   
Ayrim  tumanlarni  odamlarini  idora  qilish  uchun  esa  yashayotgan  xon 
o'zining  quyi  qarindosh-urug'lari  Amudaryo  va  Orolbo'yi  va  ishonchli 
hududlariga  jo'natib turgam  Islom  dini asoslarini qoraqalpoq xalqi  orasida 
mustahkamlash, yoshlarini Xiva madrasalariga jo'natib turish uchun Xivadan 
musulmon ruhoniylari ham jo'natilgan. 
Qoraqalpoqlarda  urug'chilik  o'ziga  xos  qadriyat 
bo’lib,  uning  ta'siri  oila  va  qarindoshchilik 
munosabatlarida  ko'zga  tashlanib  turar  edi.  Har  bir 
urug'  o'z  qavmining  mustahkamligini  ta'minlashga 
intilgan.