«sharq» nashriyot-matbaa

1.
  Quyosh  sistemasini  qanday  osmon  jismlari  tashkil 
etgan?
2.
  Sayyora  nima?  U  qanday  ma’noni  bildiradi?
3.
  Tabiiy  yo‘ldosh  nima?  Yerning  nechta  tabiiy  yo‘ldoshi 
bor?
4.
  Sayyoralar  haqida  gapirib  bering.
5.
  Sayyoralar  ichida  eng  sovuq  sayyora  qaysi?
yozuvsiz  xaritaga  chizing  va  sayyoralarning 
nomlarini  yozing.
QUYOSH  SISTEMASIDAGI  BOSHQA 
OSMON  JISMLARI.  KOSMONAVTIKA
Tunlari  yulduzlar  orasida  «bosh»  va  unga  ergash-
gan  «dum»dan  iborat  osmon  jismini  kuzatish  mumkin 
kometa
Kometaning  boshi  qattiq  holatdagi  tosh,  temir  va 
bosh qa  moddalardan,  dumi  esa  gaz  va  changlardan 
iborat.  Boshi ning  diametri  bir  necha  kilometr,  dumining 
uzunligi  esa  bir  necha  million  kilometrgacha  bo‘ladi. 

---

Kometalar  orasida  shunday  ulkanlari  borki,  ularning 
uzunligi  200  million  kilometrdan  ortiq,  ya’ni  Yerdan 
Quyoshgacha  bo‘lgan  masofadan  ham  katta. 
orbita  bo‘yicha  aylanib  yurmaydi.  Ular  sayyoralarning 
orbitasini  kesib  o‘tib,  Quyoshga  gohida  yaqinlashadi, 
gohida  uzoqlashadi.  Masalan,  katta  kometaning  boshi 
Venera  sayyorasining  oldida  bo‘lsa,  dumining  uchi 
Mars  sayyorasi  yonida  bo‘lishi  mumkin.  Quyosh  sis-
-
yoralar  o‘z  yo‘lida  kometaning  dumi  orasidan  o‘tadi.  
Kometalar  dumini  Yer  sayyorasi  ham  kesib  o‘tishi  
mumkin.  Agar  shunday  hodisa  yuz  bersa,  kometa  
dumini  tashkil  etgan  gaz  va  changlar  Yer  sharini  o‘rab 
turgan  havoda  yo‘q  bo‘lib  ketadi. 
Bizga  keyingi  200  yil  ichida  kometalar  Yer  bilan 
ikki  marta  to‘qnashgani  ma’lum.  Ikkala  holda  ham 
kometaning  dumi  Yer  sharini  kesib  o‘tgan.  Lekin  Yer 
shari  zarar  ko‘r magan. 
Mabodo  kometaning  boshi  Yer  shariga  yaqinlashsa, 
7-rasm.
 Kometa.

---

19
un  dagi  tosh  va  temirlar  havoda  erib  ketadi.  Chunki 
kometa  boshi  Yerga  juda  katta  tezlik  bilan  yaqinla-
shayotganda  havoga  ishqalanib  erib  ketadi. 
Quyosh  s is temasida  sayy or alar  v a  kometa -
lardan  tashqari,    son-sanoqsiz  «daydi  toshlar», 
ya’ni  asteroidlar  ham  mavjud.  Yer  shari  atrofi -
da  juda  ko‘p  «daydi  toshlar»  sayyoramiz  bilan   
yuradi.  Ularning  ayrimlari  sayyo-
ramizga  yaqinlashganda  Yer  shari 
ularni  o‘ziga  tortadi.  Nihoyatda 
katta  tez  lik  bilan  Yerga  uchib  ke-
layotgan  bunday  «daydi  toshlar» 
«
Meteor
»  so‘zi  «
osmon  hodisa si
»  degan  ma’noni 
bildiradi.  Osmon da  meteorlarni,    ya’ni  «uchar  yulduz-
lar»ni  har  kechada  ko‘rish  mumkin.  Deyarli  barcha 
meteorlar  Yer  yuziga  yetib  kelmasdan  yonib  tamom  
bo‘ladi.