«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Bilimingizni sinab ko^lring:

1. 
   Yirik ekologik muammolarga nimalar kiradi?
   
2. 
   «Issiqxona samarasi» qanday hosil bo‘ladi va uning oqibatlari nimalardan iborat?
   
3. 
   Ozon «tuynugi» qanday gazlar ta’sirida vujudga keladi?
   
4. 
   Cho‘llashish jarayoni qanday omillar natijasida sodir bo‘ladi?
   
5. 
   O‘zingiz yashab turgan joyda yerlar qanday omillar ta’sirida buzi- lishini va ishdan chiqishini aniqlab, daftaringizga yozing.
   
6. 
   Cho‘llashishning oqibatlari haqida so‘zlab bering.
   

23. 
    §. HUDUDIY EKOLOGIK MUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMI
    

Sanoat va qishloq xo‘jaligi yuqori darajada rivojlangan hududlarda tabiat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirning keskin- lashuvi oqibatida mintaqaviy ekologik muammolar kelib chiqmoq- da. Bu ekologik muammolar tabiiy muhitni keskin o‘zgartirib, aholi salomatligiga ta’sir etmoqda.

Hozirgi paytda hududiy ekologik muammolar O‘rta, Qora, Azov, Boltiq, Shimoliy, Karib dengizlari havzasi, Fors qo‘ltig‘i, Kaspiy va Orol dengizlari, Baykal, Balxash, Ladoga, Onega, Chad, Buyuk ko‘llar va boshqa hududlarda mavjud.

O‘rta Osiyo va O‘zbekistonda vujudga kelgan hududiy ekologik muammo — bu Orol dengizi muammosidir. 1911—1960-yillar davomida Orol dengiziga har yili o‘rtacha 52 kub m mutlaq ba- landlikda, akvatoriyasi 66 ming kv.km, suvning o‘rtacha sho‘rlan- ganlik darajasi 9,5—10 foiz (9,5—10 g/l) bo‘lib, o‘rtacha chuqurli- gi 16 m ni tashkil qilgan.

H I J K L M N

O‘rta Osiyo va Janubiy Qozog‘istondagi qo‘riq yerlarning o‘zlashtirilishi, qator yirik suv omborlarining bunyod etilishi, kanallar, kollektor-zovurlar tizimlarini qurib, ishga tushirilishi natijasida 1961-yildan boshlab Amudaryo va Sirdaryodan Orol dengiziga tushadigan suvlar miqdori kamaya boshladi. Buning oqibatida Orol dengizining sathi pasayib, maydoni qisqara boshla- di, suvning sho‘rlanganlik darajasi esa orta boshladi (4—5-jadval- lar).

4-jadval

Orol dengiziga Amudaryo va Sirdaryo orqali quyilgan suv miqdorining 1926—1996-yillar mobaynida o‘zgarib borishi, km³

Tavsif	Yillar