«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

§. SAYYORAVIY, MINTAQAVIY VA MAHALLIY GEOGRAFIK
BASHORATLAR

Geografik bashoratlar jahon, mintaqa va mahalliy miqyoslarda olib boriladi.

Sayyoraviy bashoratlar. Ular Yer rivojlanishining evolyutsion yo‘nalishlarini o‘rganishga asoslangan. Umumsayyoraviy geografik bashoratlarning asosiy maqsadi insoniyatning kelajakdagi hayotini va Yerni saqlab qolishga qaratilgan muammolarni oldindan bashorat qilishdir. Shuning uchun ham mutaxassis va olimlarning ko‘pchiligi hozirgi paytda butun dunyo miqyosida kelajakda kuti- layotgan turli noxush hodisalarni bashorat qilish bilan shug‘ullana- di. Atmosfera havosining ifloslanishi, ozon qatlamining yupqala- nishi, «issiqxona samarasi»ning vujudga kelishi, cho‘llashish jara- yoni, gidrosferaning ifloslanishi va toza ichimlik suvi muammosi shular jumlasidandir. Insoniyatning kelajakdagi hayoti yuqoridagi muammolarning qanday bashorat qilinishiga bog‘liq. Umum- sayyoraviy bashoratlar ma’lum bir hududga bog‘lanmagan bo‘ladi (27-rasm).

Mintaqaviy bashorat. Mintaqaviy bashorat deb hududiy jihat- dan chegaralangan tabiiy komplekslarning kelajakdagi o‘zgarishini oldindan asoslab berishga aytiladi.

Jahonning xo‘jaligi yuksak darajada rivojlangan qismlarida jamiyat bilan tabiat o‘rtasidagi munosabatlar o‘ta keskinlashadi. Buning oqibatida turli xil ekologik muammolar yuzaga keladi, nati- jada ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar murakkablashib ketishi mumkin.

Mazkur mintaqalarga O‘rta dengiz, Boltiq, Shimoliy, Qora dengizlar, Meksika, Fors qo‘ltiqlari va boshqa joylar kiradi. Ushbu joylarda neft tashilishi, daryolar orqali turli xil zararli moddalar- ning oqib kelishi, turli sanoat chiqindilarining dengizlarga tash- lanishi natijasida ular tobora ifloslanib bormoqda. Oqibatda, den- giz o‘simlik va hayvonot dunyosiga katta zarar yetkazilmoqda, dengiz qirg‘oqlarining rekreatsion imkoniyatlari cheklanmoqda va aholining yashash sharoiti yomonlashmoqda.

Mahalliy geografik bashoratlar. Ma’lum bir muhandislik inshooti yoki inshootlar guruhining tabiiy muhitga ta’sirini oldin- dan asoslab berish mahalliy geografik bashorat deb ataladi. Tabiatga ta’sir etadigan muhandislik inshootlari sanoat korxonasi, suv ombori, shaxtalar, yo‘llar, aerodromlar, shaharlar va boshqalar bo‘lishi mumkin.