«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Eslab qoling!

Foydalanish maqsadlarida tabiiy sharoitni yoki landshaftlarni * baholash — geografik baholash deb ataladi.

Bilimingizni sinab ko'ring:

1. 
   Geografik baholash deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Geografik baholash qanday bosqichlardan iborat?
   
3. 
   Geografik baholashning qanday usullarini bilasiz?
   
4. 
   O‘zingiz yashab turgan joy dehqonchilik uchun qulaymi yoki noqulaymi? Fikringizni asoslab daftaringizga yozing.
   
5. 
   Geografik baholashning miqdor usuli nimaga asoslanadi?
   

11. 
    §. YER RESURSLARINI BAHOLASH
    

Yer resurslari xo‘jalik jihatdan juda ko‘p maqsadlarda baho- lanadi. Ayniqsa, yer resurslarini dehqonchilik maqsadlarida baho- lash keng tarqalgan.

Dehqonchilikni amalga oshirish asosan relyef, agroiqlimiy re- surslar, tuproq sharoiti, yer osti suvlarining joylashishi va xossalari- ning qulayligi, suvning mavjudligi va boshqa omillar bilan belgi- lanadi.

Dehqonchilik uchun yaroqli yerlarni o‘zlashtirish va ulardan foydalanishning murakkablik darajalari landshaftlarning xususiyat- lariga qarab turlicha bo‘ladi. Yuqorida ko‘rsatilgan omillarning tahlili asosida O‘zbekiston tabiiy-hududiy komplekslari murakkab- lik darajasiga ko‘ra to‘rt guruhga bo‘linadi: oddiy, o‘rtacha murak- kab, murakkab va juda murakkab tabiiy komplekslar (1-jadval).

Oddiy tabiiy komplekslarga tog‘ oldi prolyuvial va daryo vodiy- larining yuqori terrasalari kiradi. Yer osti suvlarining gorizontal harakati yuqori darajada ta’minlangan bo‘lib, bu suvlarining sathi ko‘tarilmaydi, chunki lyossimon jinslar ostida shag‘al toshlar yota- di. Mazkur joylar dehqonchilik uchun juda qulay.

O‘rtacha murakkablikdagi tabiiy komplekslarga yoyilmalar va daryo deltalarining yuqori qismlari kiradi. Yer osti suvlarining gori- zotnal harakati ta’minlangan, ammo ayrim pastqam joylarda u yer yuzasiga yaqin ko‘tariladi va sho‘rlanishga sabab bo‘lishi mumkin. Shamol va suv eroziyasi yuz berishi mumkin. Shuning uchun ihota daraxtzorlarini vujudga keltirishni loyihalashtirish zarur.

Murakkab tabiiy komplekslarga yoyilmalar va deltalarning o‘rta qismlari va allyuvial terrasalar kiradi. Yer osti suvlarining go- rizontal harakati yaxshi emas, sug‘orish davomida ularning sathi ko‘tariladi va tuproqda tuz to‘plana boshlaydi. Buning oldini olish uchun gorizontal va tik zovurlar qurilishni ko‘zda tutmoq lozim.

Juda murakkab tabiiy komplekslarga deltalarning etak qismlari, prolyuvial tekisliklarning quyi yoki chekka joylari, adirlar, plato va balandliklar kiradi. Yer osti suvlarining gorizontal harakati ta’min- lanmagan, ularning sathi sug‘orish paytida tezda ko‘tarilib ketadi. Buning oldini olish maqsadida zich zovurlar tarmog‘ini qurish, yerni sifatli qilib yuvish va tekislash, shamol eroziyasiga qarshi ihota daraxtzorlarini vujudga keltirish lozim. Suv shimilishining oldini olish uchun tomchilatib, yomg‘irlatib va tuproq ostidan sug‘orish usullarini qo‘llash zarur.

O‘zbekistonning cho‘l va chalachoi mintaqalarida sug‘orishga yaroqli yerlar tabiat
komplekslarining murakkablik darajalarini aniqlovchi mezonlar