«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Bolalar folkloridan namunalar

Bir, ikki, uch, to‘rt,

Besh, olti, yetti, sakkiz,

To‘qqiz, o‘n...

O‘nu o‘n,

Tulkiga to‘n,

Tulkining to‘nining bahosi,

Bir-ikki so‘m!

Bir anor, ikki anor;

Uch anor — uchginasi,

To‘rt anor — to‘rtginasi.

Besh anor chambarda,

Oltisi omborda...

Alag‘ay-palag‘ay,

Uchdi-yu ketdi!

204

1 Cho‘karib — cho‘kka tushirib.

Bir tup tut,

Tutning tagida

Bir tup turp.

Tut turpni turtib turibdimi?

Turp tutni turtib turibdimi?

Boychechak

Boychechagim boylandi,

Qozon to‘la ayrondi,

Ayroningdan bermasang,

Qozonlaring vayrondi.

Qattiq yerdan qazilib chiqqan boychechak,

Yumshoq yerdan yugurib chiqqan boychechak!

Boychechakni tutdilar,

Tut yog‘ochga osdilar.

Qilich bilan chopdilar,

Baxmal bilan yopdilar.

Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,

Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak!

Laylak keldi yoz bo‘ldi

Laylak keldi yoz bo‘ldi,

Qanoti qog‘oz bo‘ldi.

Laylak boradi toqqa,

Quloqlarida halqa.

Halqasi tushib qoldi,

O‘tirdi yig‘lamoqqa:

— Men bibi hoji edim,

Qizlarga boshchi edim.

Qizlar o‘yin tushganda,

Men nog‘orachi edim.

Bir kun nog‘oram buzildi.

Tanoblari uzildi,

Qorbuvaning dastidan

Qanotlarim suzildi.

Oq terakmi, ko‘k terak

(aytishma o‘yinlar)

— Qamar, qamar qamchini,

Qovurg‘aning yanchini.

Oq terakmi ko‘k terak?

Bizdan sizga kim kerak?

— Kichkina Salim kerak.

— Biz boyagi hovlida,

205

Bo‘lib tarafma-taraf,

Navbat bilan aytishdik,

Taraf-tarafga qarab,

Oq terakmi, ko‘k terak?

Bizdan sizga kim kerak?

— Bizga kerak maktabda

Eng a’lochi Alisher,

Oq terakmi, ko‘k terak?

Bizga Alisher kerak.

MAROSIM FOLKLORIDAN NAMUNALAR

Sust xotin

Sust xotin, suzma xotin

Ko‘lankasi maydon xotin!

Yomg‘ir yog‘dir, ho‘l bo‘lsin,

Yeru jahon ko‘l bo‘lsin,

Maysalar quloq yozsin,

Sutu qatiq mo‘l bo‘lsin.

Naqorat:

Yomg‘ir yog‘dir, ko‘l bo‘lsin,

Qurg‘oqchilik yo‘q bo‘lsin,

Arpa bug‘doy bosh tortsin,

Kayvonilar osh tortsin.

Yomg‘ir yog‘dir ho‘l bo‘laylik,

Biz ham senga jo‘r bo‘laylik.

Ko‘klamda o‘ynab-kulib

Ham sho‘xu ham zo‘r bo‘laylik.

Naqorat:

Yomg‘ir yog‘di, do‘l bo‘ldi!

Yeru jahon ko‘l bo‘ldi!

Shaftolilar barg yozdi

Dunyo to‘la gul bo‘ldi.

Sust xotin, suzma xotin.

Yo, haydar

Haydar ota-onang o‘libdir,

Moli senga qolibdir.

Bolang suvga oqqandir,

Shamolingni qo‘yvor.

206

MUNDARIJA

Kirish ............................................................................................ 3

Xalq og‘zaki ijodi va qadriyatlari davlat maqomida ...................... 6

O‘zbek xalq og‘zaki ijodining xususiyatlari ................................... 12

Eng qadimgi xalq og‘zaki ijodi namunalari, miflar ....................... 20

Xalq og‘zaki ijodi janrlari, ularning tarkibi ................................... 27

Maqollar ........................................................................................ 33

Topishmoqlar ................................................................................ 42

Afsona va rivoyatlar ....................................................................... 49

Latifalar ......................................................................................... 56

Loflar ............................................................................................ 60

Ertaklar ......................................................................................... 64

Xalq qo‘shiqlari ............................................................................. 72

Termalar ........................................................................................ 99

Askiya ........................................................................................... 103

Xalq dostonlari ............................................................................. 110

≪Alpomish≫ dostoni ....................................................................... 118

≪Alpomish≫ dostonining badiiy xususiyatlari ................................. 126

Ergash Jumanbulbul o‘g‘li .............................................................128

Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li ..................................................................... 131

Muhammadqul Jonmurod o‘g‘li Po‘lkan ...................................... 135

Islom shoir Nazar o‘g‘li ................................................................ 138

Bolalar folklori .............................................................................. 141

O‘zbek marosim folklori ............................................................... 151

O‘zbek folklori va eng qadimgi yozma manbalar ......................... 159

Xalq og‘zaki ijodidan namunalar .................................................. 163

Maqollar ....................................................................................... 163

Matallar ........................................................................................ 164

Topishmoqlar................................................................................. 164

Rivoyat va hayot ........................................................................... 165

Loflar ............................................................................................ 165

Latifalar ........................................................................................ 167

Ertak ............................................................................................. 171

Mehnat qo‘shiqlari ....................................................................... 175

Mavsum-marosim qo‘shiqlari ........................................................176

Askiya ........................................................................................... 178

Alpomish (dostondan parchalar) ................................................... 180

Bolalar folkloridan namunalar ...................................................... 204

Marosim folkloridan namunalar ................................................... 206

207

Muqovada rassom

Ro‘zi Choriyev

asaridan foydalanildi

OMONILLA MADAYEV, TOJIXON SOBITOVA

XALQ OG‘ZAKI POETIK IJODI

≪Sharq≫ nashriyot-matbaa

aksiyadorlik kompaniyasi

Bosh tahririyati

Toshkent — 2010

Muharrir G. Xaitova

Badiiy muharrir T. Qanoatov

Texnik muharrir R. Boboxonova

Musahhihlar Yu. Bizaatova, Sh. Xurramova

Sahifalovchi L. Soy

Terishga berildi 17.05.2010. Bosishga ruxsat etildi 18.06.2010.

Bichimi 84x1081/32. Tayms garniturasi. Ofset bosma.

Shartli bosma tabog‘i 10,92. Nashriyot-hisob tabog‘i 11,71.

Adadi 3010 nusxa. Buyurtma 1... Bahosi kelishuv asosida.

«Sharq» nashriyot-matbaa

aksiyadorlik kompaniyasi bosmaxonasi

100000, Toshkent shahri, Buyuk Turon, 41__