«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

Savol va topshiriqlar:

1. Xalq latifalarida Nasriddin afandi obrazi haqida ma’lumot

bering.

2. Latifalarda kulgi yaratish usullarini izohlang.

3. Mubolag‘a san’atining loflardagi o‘rniga baho bering.

4. Latifa va loflarning umumiy xususiyatlari haqida gapiring.

Adabiyotlar:

1. Imomov K., Mirzayev T., Sarimsoqov B., Safarov O. O‘zbek

xalq og‘zaki poetik ijodi. T., ≪O‘qituvchi≫. 1990. 223—227-betlar.

2. O‘zbek tilining izohli lug‘ati (ikki jildlik). Moskva, ≪Rus

tili≫ nashriyoti. 1981. Birinchi jild 437-bet.

3. Askiya (O‘zbek xalq ijodi turkumi). G‘. G‘ulom nomidagi

Adabiyot va san’at nashriyoti. T., 1970. 111—112-betlar.

63

ERTAKLAR

Biz yoshligimizdan ertaklar mamlakatida sayr qilishni

orzulaganmiz. Shoir Hamid Olimjon aytganidek:

≪Bolalik kunlarimda,

Uyqusiz tunlarimda,

Ko‘p ertak eshitgandim.

So‘ylab berardi buvim.

Esimda o‘sha damlar,

O‘zi uchar gilamlar,

Tohir-Zuhra, Yoriltosh,

Oyni uyaltirgan qosh.

O‘t bog‘lagan qanotlar,

Beqanot uchgan otlar.

Baxtiyor bilan Oygul,

Qiz bo‘lib ochilgan gul,

So‘ylaguvchi devorlar,

Bola bo‘p qolgan chollar.

Buvimning har qissasi,

Har bir qilgan hissasi,

Fikrimni tortar edi,

Havasim ortar edi.

Haqiqatan, Tohir-Zuhra, Yoriltosh bizni hamisha

o‘ziga jalb qilgan, havasimizni o‘ziga tortgan. Ota-bobolarimiz

ham tuyog‘idan gavhar sochgan kiyiklarni ko‘rish

umidida bo‘lganlar. Oxir pirovardida xayoldan o‘tkazilgan

mo‘’jiza voqealarni hayotiylashtirish maqsadi g‘olib kelib,

mif, afsona, rivoyatlar zaminida ertaklar yaratila boshlangan.

Ertaklar dunyodagi boshqa xalqlar og‘zaki ijodida

keng tarqalganidek, o‘zbeklarda ham ommaviy janr sifatida

turli viloyatlarimizda yashaydigan yurtdoshlarimiz to -

monidan sevib aytib kelingan. Bu janr o‘zbek folklorining

epik turiga mansub. Ularda oddiy maishiy hayotda ro‘y

bergan ibratli voqea hikoya qilingan. Keyinchalik inson

fantaziyasi bu hodisalarga har xil to‘qima lavhalar qo‘shgan

va yangi-yangi ertaklar milliy ma’naviyat xazinasidan o‘rin

olgan. Bu orzu-havaslar natijasiz bo‘lmadi, albatta.

Masofalarni bir zumda bosib o‘tish, dunyoning turli burchaklaridagi

voqealardan xabardor bo‘lish niyatlari jam

bo‘lib, bugungi kunda raketa, samolyot, avtomobillarning,

televizor, masofadan boshqaruvchi texnikaning; qolaversa,

telefon-telegrafning kashf etilishiga olib keldi.

64

Mahmud Koshg‘ariy ≪Devonu lug‘otit turk≫ asarida

biror maqsadni shohga bildirish, hikoya qilish ma’nosini

≪etuk≫ so‘zi anglatishini yozadi. Olim bu so‘z aslida biror

narsani hikoya qilishdan olingani haqida xabar qiladi.

O‘zbeklar qadimgi paytlardagi voqealarni tafsilotlari bilan

aytib berishni ≪ertak≫ deb ataganlar. Atamaning qadimiyli -

gini qozoq, qirg‘iz, turkman xalqlarida ham bu so‘z aynan

shu ma’noda qo‘llanilishidan bilsa bo‘ladi. Ertak yurtimizda

shu qadar ko‘p va xilma-xil mavzularda tarqalganki,

ayrim hududlarda uni o‘zlaricha ataganlar. Xususan, ayrim

joylarda ≪shuk≫, ≪ushuk≫, ≪matal≫, ≪cho‘pchak≫, ≪cho‘r -

chak≫ deb ham yuritilgan. Bizning ertaklarimiz mavzusiga,

til vositalaridan foydalanish usuliga, voqealar tizimiga ko‘ra

shartli ravishda uch yirik turlarga bo‘linadi: