«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi

«ALPOMISH» DOSTONINING BADIIY

XUSUSIYATLARI

≪Alpomish≫ dostoni badiiy jihatdan ham xalqimiz

og‘zaki ijodidagi eng mukammal asarlardan biridir. Fozil

Yo‘ldosh o‘g‘li mohir va tajribali baxshi bo‘lgani uchun

asardagi voqealarni bayon qilishda shoshilmaydi, har bir

lavha ishtirokchilarining tashqi qiyofasini, ichki dunyosi,

atrofdagi tabiat manzaralarini, voqea-hodisalarni izchil

ta’riflaydi. Tomoshabin ko‘z oldida jonli voqea tasvirini

hosil etadi. Qahramonning xatti-harakatlarini dalillashga

alohida e’tibor beradi, shuning uchun ham tinglovchi

ko‘nglida doston mazmuni bilan bog‘liq yechilmagan jumboq

qolmaydi.

≪Alpomish≫ dostoni mubolag‘a, o‘xshatish, sifatlash kabi

badiiy vositalarga juda boydir. Masalan, Alpo mishning yoshligi

bilan bog‘liq mana bu lavhani olaylik: ≪Hakimbek yetti

yoshga kirgan. Alpinbiy bobosidan qolgan o‘n to‘rt botmon

birichdan bo‘lgan parli yoyi bor edi. Ana shunda yetti yashar

bola Hakimbek shul o‘n to‘rt botmon yoyni qo‘liga ushlab

ko‘tarib tortdi, tortib, qo‘yib yubordi. Yoyning o‘qi yashinday

bo‘lib ketdi, Asqar tog‘ining katta cho‘qqilarini yulib

o‘tdi, ovozasi olamga ketdi≫. Lug‘atlarda og‘irlik o‘lchovi

sifatida qayd etilgan ≪botmon≫ O‘rta Osiyo xalqlari orasida 2

puddan 16 pudgacha vaznga ega ekani ko‘rsatilgan. Agar har

bir pud 16 kilogrammga teng ekanini nazarda tutsak, 14 botmon

224 kilogramm bo‘ladi. 7 yoshli Hakimbekning turli

metall ma’danlardan quyilgan (birichdan bo‘lgan) shu qadar

og‘ir yoyni ko‘tara olishi, unga mos o‘q joylashi va o‘qni

otib, katta tog‘ning cho‘qqisini uchirib yuborishi tinglovchida

hayrat uyg‘otadi. Ammo tinglovchi mazkur voqeaning

sodir bo‘lganiga mutlaqo shubha bildirmaydi. Chunki

Hakimbekning dunyoga kelishini ilohiy kuchlar bashorat

qilgandilar, Shohimardon pirining o‘zi qalandar qiyofasida

kelib, Boybo‘rining yangi tug‘ilgan o‘g‘liga Hakimbek deb

nom qo‘ygandi. Mubolag‘ali o‘rinlar Hakimbek, to‘qson

alplarning tog‘dek gavdalari, Barchin, Qaldirg‘ochning

go‘zalligi tasvirida, botirlarning kurashlarida, otlarning poygasida

juda o‘rinli yaratilgan. Dostonda ajoyib o‘xshatishlarni

ham uchratamiz:

Ostingda bedoving halloslar qushday,

Achchig‘ing chillali muzlagan qishday.

126

Bu satrlarda uzoq masofani bir zumda bosib o‘tadigan

Boychibor qushga, Alpomishning g‘azabi butun atrofni

muzlatib yuboradigan qishga o‘xshatilyapti.

Dostonda:

Davlat qo‘nsa, bir chivinning boshiga,

Semurg‘ qushlar salom berar qoshiga.

Ot chopsa gumbirlar tog‘ning darasi,

Urushda bilinar mardning sarasi —

kabi hikmatli so‘lar tez-tez uchraydi. Ma’lum bo‘ladiki,

≪Alpomish≫ dostonining o‘ta qiziqarli voqealardan tashkil

topgan mazmuni so‘z san’atining go‘zal badiiy vositalari

bilan bezatilgan holda tinglovchiga taqdim etilgan. Shuning

uchun ham doston asrlar osha xalqimiz tomonidan sevib

tinglanmoqda va o‘qib kelinmoqda.