«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

69-rasm. 
Nafas olish organlari filogenezi: A – salamandraning nafas olish sistemasi;  
B – baqaning nafas olish sistemasi; D – kaltakesakning nafas olish sistemasi:  
1 – traxeya; 2 – bronx. E – qushning nafas olish sistemasi: 1 – havo xaltachasi.  
F – sutemizuvchining nafas olish sistemasi: 1 – bronxlar; 2 – alveolalar. 
Sutemizuvchilarda  nafas  yo‘llari  kiprikchali  epiteliy  bilan  qoplangan. 
Ular ovqat hazm qilish sistemasidan to‘liq ajralgan va faqat halqum qismida 
kesishadi.  Bronxlar  ko‘p  marta  tarmoqlanib,  bronxiolalar  va  alveolalar 
o‘pka  pufakchalari  bilan  tugaydi.  Alveolalar  devori  bir  qavat  epiteliydan 
iborat  bo‘lib,  kapillarlar  to‘ri  bilan  o‘ralgan.  Alveolalarning  soni  turli 
sutemizuvchilarda  har  xil  bo‘ladi.  Ular  hisobiga  gaz  almashinuvi  sathi 
kengayadi.  Ko‘krak  bo‘shlig‘i  qorin  bo‘shlig‘idan  diafragma  bilan  ajralib 
turadi.  Diafragmada  muskul  to‘qimasi  yaxshi  rivojlangan  bo‘lib,  nafas  olish 
harakatlarida  juda  muhim  ahamiyatga  ega  (69-rasm).
Odamning embrional rivojlanishida barcha umurtqalilardagi kabi nafas yo‘li 
bilan  hazm  sistemasining  boshlang‘ich  qismi  uzviy  bog‘langan  bo‘ladi.  Bola 
tug‘ilganda  nafas  olish  sistemasi  to‘liq  rivojlanmagan  bo‘ladi.  Nafas  olish 
sistemasining  takomillashishi  balog‘at  yoshiga  yetgunga  qadar  davom  etadi. 
Shunday  qilib,  umurtqalilarning  nafas  olish  sistemasi  ularning  yashash 
muhitiga  bog‘liq  holda  rivojlanib,  evolutsiya  davomida  nafas  yo‘llari  ix-
tisoslashgan,  nafas  muskullari  takomillashgan  va  gaz  almashinish  sathi  ortgan.
A
B
D
1
E
F
1
2
1
2

---

217