«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Ekologik nisha haqida tushuncha
.  Muhitning  ekologik  omillari  bilan 
murakkab  munosabatlar  tizimida  har  bir  tur  o‘zining  muayyan  ekologik 
o‘rniga  –  ekologik  nishasiga  ega.  Turning  biotizim  sifatida  mavjudligini 
belgilab  beruvchi  barcha  abiotik  va  biotik  omillarning  yig‘indisi  ekologik 
nisha  deyiladi.  Ekologik  nisha  organizmning  hayot  tarzi,  yashash  shart-
sharoitlari, oziqlanishi kabilarni o‘z ichiga oladi. Ekologik nisha tushunchasini 
yashash  joyi  tushunchasi  bilan  adashtirmaslik  lozim.  Ekologik  nishadan  farq 
qilib,  yashash  joyi  organizm  egallagan  hududni  anglatadi.  Masalan,  dasht 
hayvonlari  hisoblanadigan  qoramol  va  kenguruning  yashash  joylari  boshqa 
bo‘lgani  bilan  bitta  ekologik  nishani  egallaydi. 
Olmaxon va bug‘u bir hududda – o‘rmonda yashaydi, lekin turli ekologik 
nishalarni  egallaydi.  Afrika  savannalarida  bir  necha  tuyoqli  o‘txo‘r  hayvon 
turlari  yashaydi.  Ularning  yashash  joyi  umumiy,  lekin  ular  shu  joydagi 
mavjud  oziq  resurslaridan  turlicha  foydalanadi. 
Jirafalar  daraxtlarning  barglari  va  shox-shabbasi  bilan  oziqlansa,  zebralar 
o‘tlarning yuqori qismini iste’mol qiladi, gnu antilopalari o‘simlik poyalarining 

---

44
o‘rta  qismlari  va  urug‘larini  yeydi.  G‘izollar  o‘tlarning  eng  pastki  qismlari 
bilan,  boshqa  bir  tur  antilopalar  butalarning  yosh  barglari  bilan  oziqlanadi. 
Shunday  qilib,  bir  joyda  yashovchi  har  xil  turga  mansub  tuyoqli  hayvonlar 
turli  yarusda  o‘sadigan  o‘simliklarning  organlari  bilan  oziqlanib,  boshqa- 
boshqa  ekologik  nishalarni  egallaydi  (11-rasm).  Bir  daraxtda  yashashiga 
qaramay,  olmaxon  daraxtning  urug‘lari  bilan,  qizilishton  esa  daraxt 
po‘stlog‘i  ostidagi  hasharotlar  bilan  oziqlanadi.  Birgalikda  yashayotgan 
turlarning  ekologik  nishalari  bir-birini  qoplamaydi,  aks  holda  bir  tur 
ikkinchi  turni  siqib  chiqaradi.  Masalan,  kulrang  kalamush  va  qora  kalamush 
populatsiyalari  birgalikda  yashaganda  kulrang  kalamush  populatsiyasi  qora 
kalamush  populatsiyasini  siqib  chiqaradi.  Demak,  bir  biotsenozda  hech 
qachon ikki tur bitta ekologik nishani egallamaydi. Undan tashqari, bir turga 
mansub  organizmlar  shaxsiy  rivojlanishning  turli  davrlarida  har  xil  ekologik 
nishani  egallashi  mumkin.  Masalan,  hasharotlarning  to‘liq  o‘zgarishi  bilan 
rivojlanishini  eslang.