«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Ekosistemalarning barqarorligi.
  Tabiiy  ekosistemalar  ma’lum  qonuni-
yatlar  asosida  tarkib  topadi,  rivojlanadi.  Ekosistema ning  barqarorligi  eng 
avvalo  produtsent,  konsument,  redutsentlar  tomonidan  amal ga  oshiriladigan 
moddalar  va  energiya  almashinuvi  jarayoni  va  quyosh  energiyasi  hisobiga 
ta’minlanadi.  Yuqorida  qayd  etilgan  ikki  omil  ekosistemaning  tashqi 
muhitning  doimiy  o‘zgarishlariga  nisbatan  barqarorligini  yuzaga  keltiradi. 
O‘zgargan  ekologik  omillar  ta’sirida  o‘zining  tuzilishi  va  normal  funksional 
holatini  saqlay  olish  xususiyati  ekosistemalarning  barqarorligi  deb  ataladi. 
Turlarning  xilma-xilligi  va  organizmlarning  o‘zi  yashaydigan  muhitdagi 
o‘zgarishlarga  ma’lum  darajada  moslanishlari  ekosistemalar  barqarorligini 
ham da  tashqi  muhit  omillariga  nisbatan  turg‘un ligini  ta’minlaydi.

---

123
Ekosistemalar  turg‘unligini  uning  tarkibiga  kiradigan  organizmlar  o‘rtasidagi 
trofik aloqalarning xilma-xilligi ham belgilaydi. Turlar soni kam bo‘lgan ekosiste-
ma lar  barqaror  bo‘lmaydi.  Biogeotsenozlarning  tarkibida  turlar  qanchalik  xilma-
xil  bo‘lsa,  ularning  turg‘unligi  ham  shunchalik  yuqori  bo‘ladi.  Tashqi  muhit 
sharoitlarining  o‘zgarishi  avvalgi  muhitga  moslashgan  organizmlarni  qirilishiga 
olib keladi. Ekosistema tarkibida populatsiyalar genetik jihatdan qanchalik xilma-
xil  bo‘lsa,  ularda  tashqi  muhitning  o‘zgargan  sharoitlariga  nisbatan  moslanish, 
yashab  qolish  va  organizmlarni  sonini  tiklash  uchun  imkoniyat  shunchalik  ko‘p 
bo‘ladi.  Populatsiyalarning  o‘zini  tiklab  olishi  uchun  talab  qilinadigan  vaqt 
organizmlarning  ko‘payish  tezligi  bilan  belgilanadi.  Ekosistemalarning  o‘zini 
o‘zi  boshqarish  va  dinamik  muvozanatni  saqlash  xususiyati  gomeostaz  deb 
ataladi.  Ekosistema  gomeostazi  uning  tarkibidagi  turlarning  soni  va  tarkibining 
doimiyligi  bilan  ifodalanadi.  Insonning  omil  sifatida  oziq  zanjirlariga  salbiy 
ta’siri  ekosistemadagi  organizmlar  sonining  ko‘payishi  yoki  kamayishiga  olib 
keladi,  natijada  ekosistemaning  gomeostaz  holati  buziladi.  Tashqi  muhit  sharoit 
va  turlar  sonining  o‘zgarishi  hamda  ayrim  turlarning  yo‘qolishi  yoki  yangi 
turlarning  qo‘shilishi,  biogeotsenozlar  turg‘unligining  buzilishiga  yoki  boshqasi 
bilan  almashinishiga  olib  keladi.