Sharq mutafakkirlarining ta'lim va tarbiya haqidagi pedagogik qarashlari Reja

Alisher Navoiyning asarlarida tarbiya va insonparvarlik masalalari.
From his youth he began to write poems which became very popular with the people. One of his works we enjoy today, in the collection of poems called "Early Divan". In 1483, A. Navoiy began composing his "Hamsa" (collection of 5 books). Within 2 years he completed this titanic work, which included a philosophical - didactic treatise "Confusion of the just"; the love poems "Farkhad and Shirin" and "Leyla and Medjnun"; "Seven Wanderers" glorifying kindness, justice, devotion and humanism; and a philosophical treatise on the meaning of life "The Wall of Iskander"².
Alisher Navoiy yoshligidan she'rlar yoza boshladi va xalq orasida juda mashhur bo'ldi. mutafakkirtomonidan yaratilib, "Ilk devon" deb nomlangan she'riy to'plamdan bugungi kunda juda kо‘plab insonlar bahramand bо‘lmoqdalar. 1483-yili A. Navoiy o'zining buyuk asari "Xamsa" (5 kitobdan tashkil topgan to'plam)ga qо‘l urdi. Shoir 2 yil mobaynida bu ulkan falsafiy asarni yakuniga yetkazdi. Tо‘plam о‘z ichiga didaktik asarbо‘lgan "Mahbubul qulub"; sevgi she'rlarini о‘z ichiga olgan "Farhod va Shirin" va "Layli va Majnun";mehr-oqibat, adolat, sadoqat va ezgulikni tarannum etuvchi "Sabbai Sayyor"; va hayot ma'nosini ifodalovchi "Saddiy Iskandariy " mavzuilaridagi falsafiy risolakо‘rinishiga ega bо‘ldi.

Alisher Navoiyning asarlarida tarbiya va insonparvarlik masalalari. Navoiy ijodining asosini inson va uning ma’naviy dunyosi, muhabbat va go’zallik tushunchalari haqidagi chuqur uy-xayollar, hayot mazmuni haqidagi fikrlar tashkil etadi. Shoir nazarida muxabbat – bu insonni yomonliklardan va ehtiyojga berilishdan forig’ etuvchi ulug’-vor axloqiy kuch. U o’zida olijanoblik va mardonavor ruhni, vafodorlik-ni, insondagi barcha imkoniyatlar va ma’naviy kuchlarning faol namoyon bo’lishi yo’llarini aks ettiradi. Inson ruhining go’zallikka intilishi va bu go’zallik uchun axloqiy jasorat ko’rsatishga tayyorlik Navoiyda shoirning ijodiy tasavvurida yaratilgan yuksak ulug’vorlik ko’rinishida tasvirlanadi.

Alisher Navoiyning yozishicha, faqat inson Allohning ilmu hikmatiga oshno qilingan (“Qilding ani orifi ul ma’rifat”), faqat odamga ma’rifat ganji ishonib topshirilgan. Navoiy Qur’on oyatlariga ishora etib, inson ulug’ligini bunday ta’rif etadi:
“Karramno” – keldi manoqib anga
“Ahsani taqvim” – munosib anga.
Alisher Navoiy insonga birinchi navbatda hayotdagi kirdikoriga qarab baho bergan. Inson jamiyatga naf keltirishi, foydali ishlari bilan qadrli. Boshqalarga ziyon etkazadigan, jamiyat tengligi va osoyishtaligini buzadigan, siyrati suratiga to’g’ri kelmaydigan kimsalar chin inson emas. U jamiyatning har bir a’zosidan – shohmi, gadomi – inson nomiga munosib bo’lishlikni talab etadi. Navoiyning fikricha, yaxshilikning, odamiylikning mezoni – bu xalq g’am tashvishi bilan yashashdir:
Odamiy ersang, demagil odamiy
Oniki, yo’q xalq g’amidin g’ami.
Alisher Navoiy “qanoat” to’g’risida. Qanoat buloqdur-suvi olgan bilan kurimaydi; xazinadir – naqdisi sochgan bilan kamaymaydi, ekinzordir – urug’i izzat va shavkat mevasi beradi; daraxtdir – shoxi tortinchoqlik va hurmat mevasi etkazadi.
Kimki, qanoatga odatlansa, shoh va gadoy bordi-keldisidan ozod bo’ladi... Qanoat qo’rg’ondir, u erga kirsang nafs yomonligidan qutularsan, tog’likdir – u yerga chiqsang dushman va do’stga qaramlikdan xalos bo’larsan; tubanlashishdir – natijasi yuksaklik; zoriqishlikdir – foydasi ehtiyotsizlik urug’ining mevasi farovonlik...
Alisher Navoiy “sabr” to’g’risida. Sabr achchiqdir – ammo foyda beruvchi, qattiqdir – ammo zararni daf etuvchi... Sabr shodliklar kalitidir va bandlar ochqichidir.
U o’rtoqdir – suhbat zerikarli, ammo maqsadga olib boruvchi; ulfatdir – umidi uzun, ammo oxiri estakka eltuvchi.
Ulovdir – yurishi taxir, ammo manzilga eltuvchi; tuyadir – qadami og’ir, lekin bekatga tushirguvchi.
Achchiq so’zli nasixatchiday tabiat undan olinadi, lekin zaminda maqsad xosil bo’ladi. Badxo’r dori beruvchi tabibday kasal undan qiynaladi, ammo so’ngida sog’lik yuz beradi.
Alisher Navoiy “muruvvvat va saxovat ” to’g’risida. Saxovat insoniyat bog’ining borvar shajaridur (boqiy ildizidir), balki ul shajarning mufid samaridur (hosilasidur). Odamiylik kishvarining bahri mavjvari (odamiylik dengizining mavjlari), balki ul mavj bahrining samin gavhari... Ma’dumlikda (insoniy fazilat sifatida) muruvvat karamning urug’ qayoshidur (qarindoshidir), balki tav’amon (umuman) qarindoshidur... Sohibi muruvvat (muruvvatli kishi) sharif xalqidin ayrilmaydurkim, u qayda bo’lsa Tengri panohida bo’lsin – izzat va sharaf oromgohida.