O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA`LIMI VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITET
MATEMATIKA
FAKULTETI
MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI
YO’NALISHI
315-GURUH TALABASI
XOLIQULOV ZAFARNING
«
SHARQ MUTAFAKKIRLARI TA’LIM METODLARI
»
MAVZUSIGA
MUSTAQIL ISHIGA
TAYYORLAGAN
Reja:
1.
Sharq Uyg‘onish davrida ilm-fan va madaniyat
2.
Muhammad ibn Muso ai-Xorazmiyning ilmiy merosi va uning
didaktik qarashlar
3.
Abu Nasr Forobiy (873 - 950)
4.
Abu Ali ibn Sino (980 -1037)
SHARQ MUTAFAKKIRLARI
TA’LIM
METODLARI
Movarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy
ko‘-
tarilish
Sharq
Renessansi-Uyg‘onish
davrining
boshlanishga
olib
keldi.
Movarounnahrda
ilm-fan
va
ma’rifat sohasida o‘z xizmatlari bilan dunyoga mashhur
bo‘Jgan
faylasuf
va
munajjim,
matematika,
fizika,
tibbiyot, tarix, til va adabiyot, pedagogika sohasida ilmiy
merosi
bilan
nom
qoldirgan
Muhammad
Muso
al-
Xorazmiy. Abu Nasr Forobiy, Ahmad aI-Farg‘oniy, Abu
Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino kabi qomusiy olimlar
faoliyat olib bordilar.
SHARQ
UYG‘ONISH
DAVRIDA ILM-FAN VA
MADANIYAT
Qomusiy olimlar o‘z ilmiy merosida ta’limiy-axloqiy
asarlar yaratishga ham katta e’tibor berib, bu asarlarda
ilgari surilgan g‘oyalar insonning ham aqliy, ham axloqiy,
estetik va jismoniy jihatdan kamol topishida, pedagogik
fikr
taraqqiyotida
katta
ahamiyatga
ega
bo‘Idi.Shuningdek,
Sharq
uyg‘onish
davrida
sof
pedagogik asarlar ham varatilib, taiim-tarbiyada inson
takomilining xususiy va umumiy metodlari haqida oimas
ta’limoti bilan nom qoldirgan tarbiyashunos olimlar ham
maydonga chiqdi.
SHARQ
UYG‘ONISH
DAVRIDA ILM-FAN VA
MADANIYAT
Qomusiy olimlar o‘z ilmiy merosida insonning aqliy, axloqiy,
jismoniy
va
estetik
takomili
masalalariga
katta
e’tibor
berganlar.
Masalan,
Muhammad
Al-Xorazmi y
(783-850)
insonning kamolga yetishi. va insoniy munosabatlami yo‘lga
qo‘yishda
ilm-fanning
muhim
ahami yatga
ega
ekanligi
to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari surgan holda pedagogik fikr
taraqqiyotida munosib o‘rin egallaydi. Ayniqsa, u matematika
sohasida
yangilik
yaratgan
nazariyotchi
hamda
pedagog-
uslubiyotchi
olim
sifatida
tarixda
qolgan.
Xorazmiy
o‘z
davrigacha
bo‘lgan qadimiy matematika fani rivojlangan
ma mlakatlar Vavilion (Bobil), Yunoniston, Hindiston, Xitoy,
Misrdagi
deyarli
barcha
matematiklarning
kashfiyotlarini
o‘rgandi va o‘zi hayotiy talablar nuqtayi nazarida ulardan farq
etuvchi yangi kashfiyot yaratdi.
MUHAMMAD IBN MUSO AI-XORAZMIYNING ILMIY MEROSI VA
UNING DIDAK TIK QARASHLAR
MUHAMMAD IBN MUSO AI-XORAZMIYNING ILMIY
MEROSI VA UNING DIDAKTIK QARASHLAR
Muhammad al-Xorazmiy ilmiy merosi bilan bilish nazariyasiga
o‘zining ulkan hissasini qo‘shdi. “Al-kitob al-muxtasar fi-hisob
aljabr va-1 muqobala” asarida (“aljabr val muqobala hisobi haqida
qisqacha kitob”) sonli kvadrat va chiziqli tenglamalar va ulami
yechish yo‘llarini bayon etadi. Bu asar uch qismdan iboratdir.
Birinchisi algebraik qism. Uning oxirida savdo muomalasiga oid
kichik bir bo‘lim kiritiladi; ikkinchsi, geometrik qism-algebraik
usul qo‘llab o‘lchashlar haqida; uchinchi qism vasi yatlar haqida
bo‘lib, muallif uni “Vasiyatlar kitobi” deb ataydi. Muhammad al-
Xorazmiy
matematika
fanida
abstraktsi ya
tushimchasini
kengaytiradi. Induktsi ya yo‘li bilan umumi y yechish usullarini hal
etadi, deduktsiya yo‘li bilan umumi y usullar yordamida xususi y
masalalami
yechadi.
“Aljabr va-lmuqobala” asari bilan ham
matematika fanini rivojlantirib, o‘zidan awalgi bilimlami o‘rgandi
va ularni sintezlashtirdi hamda amalda qo‘llash usullarini bayon
etdi.
M U H A M M A D IB N M U S O A I- X O R A ZM I Y N I N G ILM I Y
M E R O S I VA U N IN G D ID A K T IK Q A R A S H LA R
Muhammad
al-Xorazmiy
arifmetikaning
algoritmlari
boigan
qo‘shish, ayirish, boiish hamda ko‘paytirish qoidalarini yaratgan.
Shuningdek, turli “jins”dagi sonlami ko‘paytirish algoritmini ham
bergan. Masalan, minut va sekundlami bir-biriga ko‘paytirish
uchun, awalo bir xil shaklga keltirish, ya’ni, sekund yoki minutga
aylantirish
maqsadga
muvofiq
ekanligini ko‘rsatgan.
Maxsus
bobda kasr va ildizdan chiqarish amallarining mohiyatini bayon
etgan.
Muhammad
al-Xorazmiy
o‘zining
falakkiyotga
doir
ishlarida
hindlaming
falakkiyot
jadvallarini
tahlil
etib,
“Xorazmiy ziji” nomi bilan mashhur astronomik jadvallar tuzdi.
Ma’lumotlarga ko‘ra VIII-XV asrlarda hammasi bo‘Ub, yuztacha
zij (trigonometriya va falakkiyotga oid) jadvallar mayjud boigan
M U H A M M A D IB N M U S O A I- X O R A ZM I Y N I N G ILM I Y
M E R O S I VA U N IN G D ID A K T IK Q A R A S H LA R
Muhammad al-Xorazmiy bilish nazariyasiga muhim hissa
qo‘shdi. U birinchilardan boiib, sinov-kuzatish va sinov
metodlariga asos soldi (samoviy obyektlarning harakatini
aks ettiruvchi jadval asosida matematik masalalaming
algoritm metodida yechishni ishlab chiqdi). U matematik
g‘oyalar asosida odamlaming hayotiy zarurati yotishini,
ilmiy kashfiyotlar odamlarning amaliy talablari asosida
paydo boiishini asosladi. Masalan, yer ishlari, binolar
quiish, kanallar ochish shunday paydo boigan, deydi. U
birinchi
marta
insonlar
o‘rtasidagi
munosabatlami
matematik
shakllarda
ifodaladi.
Alloma
ilmiy
faoliyatining metodologik jihatlariga katta ahamiyat berdi
M U H A M M A D IB N M U S O A I- X O R A ZM I Y N I N G ILM I Y
M E R O S I VA U N IN G D ID A K T IK Q A R A S H LA R
0 ‘rta asr ijtimoiy - falsafiy fikr taraqqiyoti mutafakkir Abu Nasr
Forobiy nomi bilan bogiiq boiib, un ing inson kamoloti haqidagi
taiimoti ta’lim - tarbiya sohasida katta ahamiyatga ega. Mashhur
Yunon faylasufi Arastudan keyin Sharqda o‘z bilimi, fikr doirasining
kengligi b ilan nom chiqargan Forobiyni yitik mutafakk ir - “Muallimiy
soniy” - “Ikkinchi muallim” deb ataydilar. Abu Nasr Forobiy (to ‘liq
nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzaliq ibn Tarxon al-
Forobiy) hijriy 260 yil (milodiy 873 yii)da Shosh - Toshkentga yaq in
Forob (0 ‘tror) degan joyda harbiy xizmatchi oilasida tug‘ilgan.
Forobda
boshlang‘ich
ta’limni
olgach,
Shoshda,
Buxoroda,
Samarqandda ta’lim olganligi haqida ma’lumotlar bor. Lekin arab
xalifaiigining yirik madaniy markazi Bag‘dodga xalifalikning turli
tomonlaridan kelgan olimlar yig‘ilganligi, uning yirik ilmiy markazga
aylanganligi
tuyfayli
Forobiy
ham
ilm
olish
istagida
Bag‘dodga
jo‘naydi. Bag'dodda Forobiy o‘rta asr fanini, turli fan sohalarini
o‘rganadi.
A B U N A S R F O R O B IY ( 8 7 3 - 9 5 0 )
Forobi y o‘zidan keyin juda boy ilmi y meros qoldirgan. Falsafa,
musiqa,
filologiya
va
boshqa
tabii y,
ilmi y
bilimlaming
turli
sohalarida asarlar yaratgan. Demak, Forobiy inson baxt - saodatga
erishuvi uchun ularni baxtli - saodatli qila oladigan jamoa rahbari
boiishi
kerak
deydi.
U
fozil
shahami
boshqaradigan
Hokim
tabiatdan: 1 - sog‘ - salomat bo‘lib, o‘z vazifasini bajarishda hech
qanday qiyinchilik sezmasligi; 2 - tabiati nozik, farosatli; 3 -
xotirasi mustahkam, 4 - zehni o‘tkir, 5 - o‘z fikrini tushimtira
oladigan notiq, 6 - bilim-ma’rifatga havasli, 7 - taom yeyishda,
ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ochofat emas, aksincha,
o‘zini tiya oladigan bo‘lishi (qimor yoki boshqa o‘yiniardan) zavq,
huzur olishdan uzoq bo‘lishi , 8 - haq va haqiqatni , odil va haqgo‘y
odamlami
sevadigan,
yolg‘onni
va
yolg‘onchilarni
yomon
ko‘radigan, 9 - o‘z qadrini biluvchi va oriyatli bo‘lishi, 10 - mol
dunyo ketidan quvmaydigan , 11 - adolatparvar, 12 - qatiyatli ,
sabotli, jur ’atli, jasur bo‘lishi muhimligim qayd etadi. Forobiy bu
fazilatlami har bir yetuk insonda ko‘rishni istaydi.
ABU NASR FOROBIY (873 - 950)
Forobi y
«Baxt-saodatga erishuv to‘g‘risida» asarida bilimlami
o‘rganish tartibi haqida fikr bayon etgan. Uning ta’kidlashicha,
awal bilish zarur boigan ilm o‘rganiladi , bu - olam asoslari
haqidagi ilmdir. Uni o‘rgangach, tabii y ilmlami, tabiiy jismlar
tuzilishini, shaklini , osmon haqidagi bilimlami o‘rganish lozim.
Undan so‘ng, umuman, jonli tabiat o‘simlik va hayvonlar haqidagi
ilm o‘rganiladi, deydi. Forobi y inson kamolotga yolgiz o£zi erisha
olmaydi.
U
boshqalar
bilan
aloqada
boiish,
ularning
ко‘maklashuvchi yoki munosabatlariga muhtoj boiadi. Uning
fikricha tarbi ya jarayoni tajribali pedagog, o‘qituvchi tomonidan
tashkil etilishi muhumdir. Chunki har bir odam ham baxtni va narsa
hodisalami o‘zicha bila olmaydi. Unga buning uchun o‘qituvchi
lozim.
ABU NASR FOROBIY (873 - 950)
Forobiy ta’lim va tarbiyaga birinchi marta ta’rif bergan olim
sanaladi. Ta’lim - degan so‘z insonga o‘qitish, tushuntirish
asosida nazariy bilim berish; tarbiya - nazariy fazilatni,
ma’lum hunami egallash uchun zarur bo‘lgan xulq normalarini
va amaliy malakalami o‘rgatishdir, deydi olim, Abu Nasr
Forobiy у ana aytadi: “Ta’lim - degan so‘z xalqlar va
shaharliklar o'rtasida nazariy fazilatni birlashtirish, tarbiya
esa shu xalqlar o‘rtasidagi tug‘ma fazilat va amaliy kasb
hunar fazilatlarini birlashtirish degan so‘zdir. Ta’lim faqat
so‘z va o‘rgatish bilangina bo‘ladi. Tarbiya esa, amaliy ish
tajriba
bilan,
ya’ni
shu
xalq,
shu
millatnmg
amali y
malakalardan
iborat
bo‘lgan ish - harakat, kasb-hunarga
berilgan bo‘lishi, o‘rganishidir”.
ABU NASR FOROBIY (873 - 950)
Qomusi y olim Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruni y X
asming ikkinchi yarmi va X3 asming boshlarida, g‘oyat murakkab
tarixiy davrda yashadi va ijod etdi. Abu Rayhon Beruni y 362-yil 3
zulhijjada (milodi y 973-yil 4-sentyabr) Xorazmning Qiyod (Kot)
shahrida dunyoga keldi. Berun yoki birun so‘zi “tashqari ” degan
ma’noni anglatadi. 369 XIII asr uoshlarida Xorazmda bo‘lgan
mashhur sayohatchi va geograf Yoqut Hamaviyning aytishicha,
Vatanidan
tashqariga
ketgan
har
bir
kishini
xorazmiyliklar
“Beruniy” laqabi bilan ataganlar. Keyinchalik bu laqab shu
an’anaga ko'ra uning nomiga qo'shilib qolgan bo‘lsa ehtimol.
Chunonchi , olimni shaxsan bilgan mashhur tarixchi Abul Fazil
Bayhaqi y unga nisbatan “Beruni y laqabini qo‘llamay, faqat “Abu
Rayhon” deb ataydi. “Abu Rayhon” esa “marhamatli ”, “rahmatli ”,
“rahmdil” ma’nolarini bildiradi”, - degan fikrlarni aytadilar.
ABU RAYHON BERUNIY (973 -1048)
Abu Rayhon Beruniy boshlang‘ich ta’limni olgach, o‘sha davrda
fan-madani yat taraqqi y etgan Xorazmning peshqadam olimlaridan
saboq oladi. Beruniy Xorazm tili bilan birga sug‘di y, forsi y,
suryoni y, yunon, qadimgi yahudiy tillarini , hatto qadimgi hind tili
sanskritni ham o‘rgangan. U yunon kiassik ilmi, astronomi ya,
geografiya, botanika, matematika, geologi ya, tarix, etnografiya,
falsafa va filologi yadan ham chuqur bilim oladi. Bundan tashqari
o‘zidan oldin o‘tgan matematik, munajjim va geografiya olimi
Muhammad
Xorazmi y,
geografiya
olimi
Abul
Abbos,
Ahmad
Farg‘oniy (IX asr), Marvaziy (IX asr), Javhariy (IX asr), faylasuf
va tabiatshunos Abu Nasr Forobi y, Abul Vafo Juzjoni y (940-998),
seyistonlik Abu Said as-Sijiy (951-1024), Abu Muhammad Hamid
Xo‘jandiy va boshqalaming asarlarini mustaqil o‘rganadi.
ABU RAYHON BERUNIY (973 -1048)
Ma’mun davrida Urganchda “Ma’mun
a ka d e mi ya s i ” n oml i i l mi y ma r ka z t a s h ki l e t i l a d i
va u ye r d a mu s u l mon S h a r q i nmg yi r i k ol i ml a r i
f a ol i ya t ko‘ r s a t a d i . B e r u ni y b i r n e c h a yi l ka myob
me t a l i a r va q i mma t b a h o t os l i l a r u s t i d a ku z a t i s h l a r
va t a j r i b a l a r ol i b b or a d i va ke yi n c h a l i k a n a s h u
t a d q i q ot l a r i a s os i d a “ M i n e r a l ogi ya " a s a r i ni
ya r a t a d i . 1 01 7 - 1 0 18 yi l l a r d a ya n a t a x t va
h oki mi ya t u c h u n ku r a s h b os h l a n i b ,
M ova r ox mn a h r d a Q or a x on i yl a r d a vl a t i b a r p o
e t i l a d i . X u r os on va A f g' on i s t on d a M a h mu d
G‘aznaviy (998-1030) xukmronligi o‘madlib,
q or a x on i yl a r b i l a n t u z i l ga n s h a r t n oma ga mu vof i q
X or a z m M a h mu d d a vl a t i ga t ob e b o‘ l i b
qoladi.Ma’mun akademiyasidagi ko‘plab olimlar
q a t or i B e r u n i y h a m G ‘ a z na ga ol i b ke t i l a d i va u
ye r d a ko‘ p q i yi n c h i l i kl a r b i l a n o‘ z i j oc l i n i d a vom
e t t i r a d i . B e r u n i y b u ye r d a o‘ z i n i n g “ X or a z mn i n g
ma s h h u r ki s h i l a r i ” , “ Ta h d i d n i h oyot a l - a moki n l i
t a s h i h ma s of ot a l - ma s oki n ” , ( “ Tu r a r j oyl a r
or a s i d a gi ma s of a n i t e ks h i r i s h u c h u n j oyl a mi n g
ox i r gi c h e ga r a l a r i n i a n i q l a s h ” , ya ’ n i “ G e od e z i ya ” )
a s a r i n i ya r a t d i .
ABU RAYHON BERUNIY (973 -1048)
Sharq va
Ovro‘pada ma’rifat
, madaniyat taraqqiyotiga katta hissa
qo‘shganligi
tufayli
, “
Shayx - Ur - Rais
”
Sharqda
“
Olimlar
boshlig‘i”,
Ovro'pada
“
Olimlar podshosi
”
nomi bilan mashhur
bo‘lgan
allomalardan biri
o‘rta
asr buyuk mutafakkiri Abu Ali ibn Sinodir.
Ibn Sino ham boshqa zamondosh qomusiy olimlar qatori
matematika, astronomiya, fizika, kimyo, biologiya, tibbiyot,
dorishunoslik , ruhshunoslik , fiziologiya, falsafa, filologiya,
ta’lim —
tarbiya sohalarida ijod etgan va dunyoga mashhur yirik asarlar
meros qoldirgan olim. Abu Ali ibn Sino 980 yilda Buxoro yaqinidagi
Afshona
qishlog‘ida
kichik amaldor
oilasidatug‘iladi
. Uning
to‘la
ismi Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn al-Hasan ibn Ali ibn
Sinodir. Abu Ali uning kuniyasidir. Oti Husan, otasining ismi
Abdulloh edi. Keyinroq uning oilasi Buxoroga
ko‘chib
o'tgach, u
boshlang‘ich
maktabda
o‘qiy
boshlaydi. Ibn Sinoning mutoalasi
zo‘r
, melmatsevar edi. Undagi
tug‘ma
qobiliyat,
o‘tkir
zehn, kuchli
xotira
o‘zaro
birikib ketgan edi.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Ibn Sinoning otasi Abdulloh hamda uning do‘stlari bilimdon kishilar bo‘lib,
ulaming ilmi y munozaralari o‘tadigan oilaviy muhit yosh ibn Sinoga ham
ta’sir etadi. Shu bilan birga uning bolalik va o‘smirlik yillari o‘tgan Buxoro
shahri somoniylar davrining yirik madaniy markazi bo‘lib hisoblanar edi.
Buxoroda
ko‘plab
maktab,
madrasa,
kasalxona
va
nodir
kitoblar
sa qlanadigan kutubxona bo‘lgan. Jahonning turli mamlakatlaridan kelgan
olimlaming ilmi y munozaralarida yosh ibn Sino ham qatnashib, turli
fanlarga oid bilimlarini chuqurlashtirib borgan. U ustozlaridan hind hisobi,
fiqhda n bilim olgan. Ke yin esa fa ylasuf Abu Abdulloh Notili ydan falsafa,
mantiq, handasa va 377 boshqa fanlardan ta’lim oladi. Shundan so‘ng ibn
Sino o‘zi mustaqil holda barcha fanlar bilan shug‘ullana boshlaydi. U
a yniqsa tib ilmini chuqur egallab oladi, bu sohada unga ta’lim bergan kishi
buxorolik
Abu
Mansur
Kamari y
boMdi.
Ibn
Sino
so‘ngra falsafani
o‘rganishga kirishadi. Ayniqsa, Aristotel falsafasini, uning “Metafizika”
asar i mohiyatini bu yuk mutafakkir Abu Nasr Forobiyning yozgan shar hi
tufa yli toiiq o'zlashtirib oladi. Ibn Sino haqiqi y qomusiy olim sifatida o‘z
davridagi fanlaming hammasi bilan muvaffaqiyatli shug‘ullangan va ularga
o i d ilmiy asarlar yaratgan .
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Ma’lumki, ibn Sino ham boshqa mutafakkirlar kabi o‘zining ta’lim-
tarbiyaga oid qarashlarini
ijtimoiy-falsafiy qarashlari bilan bogiiq
holda ifodalagan, maxsus risolalarda talqin etgan. Shuningdek , fanlarni
tasnif
etadi.
Bunda u birinchi o‘ringa
tibbiyot fanlarini qo‘yadi.
Falsafani esa ikki guruhga, ya’ni nazariy va amaliy guruhlarga bo iad i.
Nazariy guruh kishilarni o‘zidan tashqaridagi borliq holati haqidagi
bilimlami egallashga yoilasa, amaliy qism bizga bu dunyoda nimalar
qilishimiz
kerakligini
o‘rgatadi deydi. U birinchi guruhga etika,
iqtisod,
siyosatni
kiritadi.
Ikkinchi
guruhga
fizika,
matematika,
metafizika , dunyo qonuniyatlarini o‘rganuvchi barcha fan larn i kiritadi.
Abu Ali ibn Sino kamolotga erishishning birinchi mezoni sanalgan
ma’rifatni egallashga da’vat etadi. Chunki ilm-fan insonga xizmat qilib,
tabiat qonunlarini ochib avlodlarga yetkazishi kerak. Bu maqsadga
yetishish uchun inson qiyinchiliklardan qo‘rqmasligi zarur, deydi. “Ey
birodarlar !
Odamlaming
botiri
mushkulotdan
qo‘rqmaydi. Kamolot
hosil qilishdan bosh tortgan kishi odamlaming eng qo‘rqog‘idir ”.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Bilim olishda bolalami maktabda o‘qitish zarurligini qayd etar
ekan,
ta’limda
quyidagi
tomonlarga
rioya
etish
zarurUgini
ta’kidlaydi: - bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib
qo‘ymaslik; - ta’ limda yengildan og‘ irga borish orqah bilim
berish; - olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo‘lishi; -
o‘qitishdajamoa boMib maktabda o‘qitishga e’tibor berish; - bilim
berishda bolalaming mayli, qiziqishi va qobili yatini hisobga olish; -
o‘qitishni jismoniy mashqlar bilan qo‘shib olib borish. 379 Bu
talabiar hozirgi davr ta’lim tamoyillariga ham mos kelishi bilan
qimmatlidir.
Yuqoridagi
masalalarga
o‘zining “Tadbiri manzil”
asarida maxsus bo‘lim bag‘ishlaydi . “Bolani maktabda o‘qitish va
tarbi yalash ” (“Omo‘zish va parvarish madrasa farzand”) bo'limida
ta’lim va tarbiya jarayonini ochib beradi. Yuqoridagi tamoyillar esa
bolalami yengil-yelpi bilim olish emas, balki har tomonlama chuqur
va mustahkam bilim olishiga yordam beradi.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Talabaga bilim berish o'qituvchining mas’uli yatli burchidir. Shunga
ko‘ra ibn Sino o‘qituvchining qanday bo‘lishi kerakligi haqida fikr
yuritar ekan, shunday yo‘l-yo‘riqlar beradi. Bular quyidagilardan
iborat:
- bolalar bilan muomalada bosiq, jiddiy bo‘lish;
- berilayotgan bilirnning talabalar qanday o‘zlashtirib olayotganiga
e’tibor berishi; - ta’limda turli metod va shakllardan foydalanishi;
-
talabalaming xotirasi,
-
bilimlami egallash qobiliyati , shaxsiy xususiyatlarini bilishi;
-
- fanga qiziqtira olishi;
-
- berilayotgan bilimlaming eng muhimini ajratib bera olishi;
-
- bilimlami talabalarga tushunarli, uning yoshi, aqli y darajasiga
mos ravishda berishi;
-
-
har
bir
so‘zning bolalar hissiyotini uyg‘otish darajasida
bo‘lishiga erishishi zarur, deydi olim.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Ibn
Sino
ta’limotida
bilishda
qaysi
metodlardan
foydalanilmasin
-
u
og‘zaki
ifodami,
bilimlami
tushuntirishmi ,
turli
ko‘rinishdagi suhbatmi, tajribalarmi,
baribir talabada haqiqiy bilim hosil qilish mustaqil, mantiqiy
fikrlash
qobiliyatini
rivojlantirish,
olgan
bilimlarini
amaliyotga tadbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirish asosi y
maqsad bo‘lgan. Shu jihatdan olimning “Hay Ibn Yaqzon”
asari kishilaming did — farosatmi o‘stirishi, fikr doirasini
kengaytirishi bilan ta’lim - tarbiyada katta ahami yatga ega.
Uning nomi ham shunga ishora qiladi: “Hay ibn Yaqzon”
(Uyg‘oq o‘g ii Tirik). Bu asar farosat ilmi haqida ekanligini
ibn Sinoning o‘zi ham ta’kidalaydi. Ibn Sino insonning
kamolga yetishida uning axloqiy kamoloti muhim ahamiyatga
ega ekanligini ta’kidlaydi.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Ibn Sino a q liy tarbiya turli bilimlami o‘rganish natijasida amalga
oshsa,
axloqiy
tarbiya
ko‘proq yaxshi axloqiy xislatlami mashq
qildirish, odatlantirish , suhbat orqali amalga oshadi, deb ta’lim berdi.
Olim oilada ota-onaning vazifasi va burchiga katta e’tibor beradi. Oila
munosabatlariga
to‘xtalar
ekan ,
ayn iqsa
ota-onalaming
oilada
mehnatsevarligi bilan farzandlarini ham kasb va hunarga o‘rgatishi
borasida
muhim
fikrlar
bayon
etadi.
Insonning
xulqi
va
ruhiga
mehnatning ijobiy ta’sirini ta’kidlash bilan bir qatorda turli kasb
egalari: hunarmand , dehqonlar mehnatini ulug‘laydi va qimorboz,
sudho‘r kabilami qoralaydi. U mehnatsiz hayotkechirish insonga ham
jismoniy ham ruhiy tomondan salbiy ta’sir etishini to‘g‘ri talqin etadi.
Ibn Sino aqliy, axloqiy tarbiya bilan bir qatorda inson kamolotida
jismoniy tarbiyaning muhim abamiyatini ham nazariy, ham amaliy
jihatdan tahlil etadi. Ibn Sinogacha insonning kamolga yetishida
jismoniy
tarbiyaning
ta’siri
haqida
bir
butun ,
yaxlit,
ta’limot
yoritilmagan edi. Ibn Sino birinchi bo‘lib jismoniy tarbiyaning ilmiy
pedagogik jihatdan bir butun tizimini yaratd i.
ABU ALI IBN SINO (980-1037)
Do'stlaringiz bilan baham: |