Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti tarix(mintaqalar va yo’nalishlar) fakulteti 102-guruh talabasi eraliyev rahimning etnologiya fanidan taqdimoti

SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX(MINTAQALAR VA YO’NALISHLAR) FAKULTETI 102-GURUH TALABASI ERALIYEV RAHIMNING ETNOLOGIYA FANIDAN TAQDIMOTI

SAMARQAND - 2022

Mavzu: Markaziy Osiyo xalqlari
1.Markaziy Osiyo xalqlarining urf-odatlari
2.Markaziy Osiyo xalqlarining lingvistikasi
3.Madaniyat va din
O’rta Osiyo va Qozog’iston xududlari: quruq cho’l va dashtlardan, janubda va janubiy-sharqda Tyan-Shan, Pomir va Kopet Dog’ tog’ tizmalari bilan tugaydi. Uning janubiy- garbida subtropik zonalari xam mavjud. Dunyo dengizlariga chiqish yo’q Kaspiy va Orol dengizlari aslida katta ko’llardir. Ishlab chiqarish xo’jaligi asosan daryo, soy va buloqlarga yaqin joylarda qadim zamonlarda rivojlangan.
Markaziy Osiyo xududi 4 mln kv.km. Bu erda 5 ta mustaqil davlat: O’zbekiston, Qozoriston, Qirg’iziston, Turkmaniston va Tojikiston respublikalari 1991 yida Sobiq SSSRning parchalanishidan vujudga kelgan.
Oʻzbek milliy liboslari:
O’zbek milliy libosiga ayollar uchun — zar chopon, doʼppi va atlas, erkaklar uchun-do’ppi, chopon, belbog’ va yaxtak kiradi.
Qozoq milliy liboslari:
erkaklar —shapan,bosh kiyim—timak, ayollar esa kamzul,beshmet,bosh kiyimi —taqiya
Qirgʻiz milliy liboslari: erkaklar— chepken, kementay, bosh kiyimi — malaxay, ayollar esa anʼanaviy libosi — beldemchi, bosh kiyimi esa elechek
Turkman milliy liboslari: erkaklar - balak, toʻn, chekmen, ayollar libosi dizdan,kurte,ichmek
Tojik milliy liboslari: erkaklar- jelak, koʻylak, kamzul,ayollar - chakion xalat,kurtacha, kurtai marmar
Markaziy Osiyo xalqlarining oʻziga xos milliy liboslari
Oʻzbek tili (Oʻzbekcha) — Oltoy tillari oilasining turkiy tillar turkumiga kiruvchi tildir. Ushbu til Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq davlat tili hisoblanadi
Amudaryo va Sirdaryo oraligʻida yashovchi oʻzbeklar va tojiklar yer yuzidagi mavjud uch irqning (yevropeoid, negroid va mongoloid) biri — yevropeoid irqining «Oʻrta Osiyo ikki daryo oraligʻi tipi»ga mansub deb topildi. Moskvalik antropolog A. I. Yarxo bu irqni «Pomir-Fargʻona tipi» deb atadi
Turkman tili — turkiy tillardan biri. Asosan, Turkmanistonda, shuningdek, Oʻzbekiston, Tojikiston, Qozogʻiston respublikalarining ayrim tumanlarida, Rossiya Federatsiyasining Stavropol oʻlkasida, Afgʻoniston, Turkiya, Eron va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Turkmanistonning rasmiy tili.Asosiy laxjalari: taka, yovmut, ersari, goʻklan, sariq, salir, chovdur va boshqa Stavropoldagi Turkman tili lahjasi truxmen tili deb ataladi.
Turkmanlar o‘zbeklardan farqli o‘laroq, yuzi kengroq, qomati to‘qroq, shuning uchun ular qalmoqlarga ko‘proq o‘xshaydi. Ularning eng kuchli qabilasi — teke; ularning hammasi ko‘chmanchi bo‘lib, Amudaryoning chap qirg‘og‘ida, Qarshidan Xiva chegarasigacha yashashni afzal ko‘radilar.
Qirgʻiz tili — turkiy tillarning qirgʻiz-qipchoq guruhiga mansub tillardan, Qirgʻiziston Respublikasining davlat tili. Asosan, Qirgʻi-zistonda, shuningdek. Oʻzbekiston, Tojikiston, Qozogʻiston, Xitoy, Afgʻoniston, Rossiya Federatsiyasi, Pokiston va boshqa Hududlarda tarqalgan.Qirgʻiz tili 2 ta:shimoliy va janubiy lahja guruhlariga boʻlinib, bu lahjalar, asosan, fonetika va leksika sohalarida oʻzaro farqlanadi; ayni jihatlari bilan boshqa turkiy tillardan ham ajralib turadi. Janubiy lahjaga oʻzbek tilining taʼsiri kuchli.
Qirgʻizlarning kelib chiqishi haqida turli qarashlar mavjud, xususan ularning Yenisey qirgʻizlari deb atalmish xalqdan tarqalgani masalasi munozarali. Qirgʻizlarning ilk etnik tarixi qad. qabila ittifoklari (hunlar, dinlinlar, saklar va usunlar) bilan bogʻliq. Turk xoqonligi va koʻchmanchi davlat uyushmalari davrida (6—10-asr), keyinchalik qirgʻizlar tarkibiga kirgan qabilalar Sayan-Oltoy, Irtish boʻyi, Sharqiy Tyanshanning turkiy aholisi orasida shakllanganlar.
Qozoq tili (Qozoqcha)— turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qoraqalpoq va noʻgʻay tillari bilan bir-galikda qipchoq tillarinnng qipchoq-noʻgʻay guruhchasini tashkil etadi. Qozogʻiston Respublikasining davlat tili.
Qozoqlarning etnogenezi turli koʻchmanchi qabilalarning uzoq muddat davomida aralashuvi sharoitida kechgan. Qozoqlarning qadimgi ajdodlariga saklar, usunlar va boshqalar kirgan. Milodning boshlarida Orol dengizidan gʻarbda qozoq etnogeneziga tasir etgan alanlar yashagan.
Tojik tili — hindevropa oilasidagi eroniy tillar guruhining janubi-gʻarbiy guruhchasiga mansub til. Asosan, Tojikiston va Shimoliy Afgʻonistonda, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston va Qozogʻistonning ayrim tumanlarida, qisman Eronda tarqalgan.
Tojiklar eroniy xalqlardan biri boʻlib fors-tojik kontinuumining turli lahjalarida gaplashadi va hozirgi Afgʻoniston, Tojikiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston hamda Pokistonda joylashgan hozirgi Eronning sharqi va shimoli-sharqidagi hududlarda istiqomat qiladi.
Oʻzbek milliy taomlari:
Norin va osh
Turkman milliy taomi:toʻgʻrama
Tojik milliy taomlaridan biri binkoba
Qozoq milliy taomi: beshbarmoq
Qirgʻiz milliy taomi:kerchoo