Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Tamnidium Mortierella
Chaetocladium
Mortirella 
-
Mortirella
turkumuning turlarida k o ‘psporali 
sporangiyda (rasm) sporalar ikkitagacha, xatto bittagacha kamay- 
gan. Zigota gifa chigali bilan o ‘ralib xuddi mevatananing birlam- 
chisini hosil qilgan. 
Mortiriella
asosan saprofit, m ukorlam ing 
ayrimlarida tekinxo‘rlik qiladiganlari ham bor.

---

Endogonalar tartibi - Endogonales
Endogone 
va 
Sclerogone 
turkumidangina iborat bu tartibga 
yumoloq. sarg'ish bir necha millimetrdan 2-3 smgacha keladigan 
yer ostida m evatana -
sporokarp 
hosil qiladigan turlar mansub. 
Sporokarplarni ichida zigota bo'ladi. 
Endogone
turkum ining 
vakillari aniq seziladigan piyoz, kuygan qand yoki baliq xidini 
beradi. Jinssiz k o ‘payishi m a’lum emas.
Endogone.
1-Mevatana; 2-8-jinsiy jarayon zigotani hosil bo'lishi.
Ikkala turning zam burug'lari tuproqda chiriyotgan yog'ochlikda 
va shunga o'xshashlarda tarqalgan. Sporalarning tarqalishini tup­
roqdagi xayvonlar ta ’m inlaydi. Jinsiy jarayonda yonm ayon jo y ­
lashgan turli y o 'g 'o n lik d ag i gifalarni oxirgi bir yadroli hujayralari 
ajraladi. K ichik hujayradagi yadro kattasiga o'tadi, keyin ikkala 
yadro katta hujayrani hosil qiladigan o'sim taga o'tadi. O 'sim tadan 
bir necha qavat to 'st bilan o'ralagn zigota hosil bo'ladi.
Entomoftoralar tartibi - Entomophthorales
Entom oftoralarda m itselliy uncha rivojlangan emas, dastlab bir 
hujayrali (senotsit) keyin ko'phujayraliga aylanadi yoki aloxida 
hujavralarga bo'lin ib ketadi. Jinssiz rivoilanish faqat konidivalar 
bilan am alga oshadi.

---

Jinsiy jarayon zigogamiya larzida o'lih ko'pineha azigotalar 
hosil b o ‘ladi.Tinim sporalari zignsporalar va azigosporalar xolida.
Bu tartibga mansub vakillar asosan xasharotlarda, ayrimlari 
umurtqalilarning ichida tekinxo‘iiik qiladi. Bu tartibning zambu- 
rugMarini ko‘pchiligi xasharotlarda tekinxo'rlik bilan o ‘sadi. Ento- 
moftoraiar 12 turkumga mansub xasharotlarda, ulardan tashqari 
o'rgam chaklar, kanalarda ham uchraydi. Bu zamburugMar orsida 
alohida xasharotga moslashmay, deyarli barchasida o'sadigan turlar ^ 
ham anchagina. Entomophtora karamning okkapalagi, juda kup 
shiralar kabi 4-5 turkumga mansub xasharotlarda tekinxo'rlik qiladi. 
E. 
coronata
bir qator xasharotlar bilan birga otlar, eshak va odamda 
ham mikozlarni q o ‘zgatadi.
Entomoftora zamburugTar oziqlanayotgan xasharotning tanasi 
ichida bir hujayrali, bir oz tarm oqlangan mitselliyni hosil qiladi. 
Keyin oMcharn va ko'rinishlari turlicha boMaklarga boMinib ketadi, 
ular xasharot qoni orqali butun tanasi bo ‘ylab tarqaladi. Zam burug1 
xasharot ichki organlari bilan oziqlanib, uni konidiyalar bilan 
toTgan xitinli p o ‘choqqa aylantiradi.
Z am burug1 hujayralari xasharotning boshi, k o ‘kragi, qorni xatto 
oyoqlarida ham boMadi. Jinssiz k o ‘payish va tarqalishi uchun 
xizm at qiladigan konidiyalar unib, xasharotning xalokatigacha ikki 
- sakkiz kecha - kunduz zarur xolos. Xasharotning oMimi qon 
aylanishining buzilishi va zam burug1 ajiratgan zaharli m oddalar va 
ferm entlar ta ’sirida ro‘y beradi. Zam burug1 hosil qilgan ferment 
xasharot tanasining ichki a ’zolarini eritib yuboradi. Yaqinda oMgan 
chigirtka tanasida qorin bo'gMmlarini cho‘zilganini ko ‘rish m um ­
kin. Uni yorilsa zamburugMi suyuqlik oqadi keyin mitselliyga 
aylanadi, konidiya bandlarini hosil qiladi. OMgan xasharotni qorin 
qism ida ildizsimon rizoid deb ataladigan hosila hosil boMib, u 
xasharotni keyingi bahorgacha ushlab turadi.
entom oftora zamburugMari bilan zararlangan xasharotlam ing 
tana qoplamini rangi, undan о ‘sib chiqqan m itselliyning belgilari 
sistem atik jihatdan ahamiyatli hisoblanadi. Bu zamburugMar koni­
diyalar yordamida atrofga tarqaladi. Zam burug4 bilan kasallanib 
oMgan chigirtka biror o ‘simlikda boshini baland tutib oyoqlari bilan 
m ahkam tutib qoladi. Bu holat uni tanasida zam burug1 konidiya- 
larini tarqalish imkoniyatlarini oshiradi. Bu zamburugMar tinim 
sporalarini ham liosil qiladi, shunga k o ‘ra u atrof muxitni noqulay
1 2 5

---

sharoiilari. qishning sovugMigi va q u rg ’oqehilikka oson chidavdi. 
B ahorda bu sporalargina xasbarotni zararlaydi. xasharoi topmasa, 
unib konidiyalar yordamida tarqaladi. 
Bu holat ko 'p marta 
takrorlanadi. Tinim sporalar xasharot ichida ham jinssiz va jinsiy 
rivojlanish davrida ham hosil bo'lishi mumkin.
X asharotlarning kasallanishi tuproq yoki o ‘sim lik qoldig'idagi 
sporani xasharotga yuqishi bilan boshlanadi. kasallik gcomctrik 
darajadagi jadallik bilan rivojlanadi. Entom oftora zam burug‘lar 
bilan 
xasharotlarning qurtlari
konidiyasi tashqi k o ‘rinishdan pipobolusni eslatadi. Konidiyaband 
m itselliydan 
va 
bevosita 
konidiyadan 
ham 
hosil 
b o ‘ladi. 
Bazidiobolus konidiyabandida katta turgar bosim paydo boTib u 
do ‘m paym a asosidan yirtiladi, natijada konidiya atrofga tarqaladi.
Turkum ning bu turi boshqalari kabi odam larda kasallikni 
q o ‘z g ‘alishiga sabab b o ‘ladi. A frikada granulam itoz - teripo‘sti 
kletchatkasida kasallikni qo ‘zg ‘atadi.
ham 60 - 90 % darajada odatda
urg'ochi 
xasharotlar kamroq. 
rV>
erkaklari k o ‘proq zararlanadi. 
Entom oftora 
zam burug1 larini 
zaiarkunanda xasharotlarga qar- 
shi kurashda ularni biologiyasini 
o'rganish .muhim ahamiyatga
ega.